Arama
Türklerin beş yüz yıllık geleneği
Türkler, sözlü kültürlerinin yanında görsel sanatlarda da özellikle süsleme sanatlarında önemli bir yere sahipti. Bu sanatlardan birisi de kağıdın oyulmasıyla yapılan kât'ı sanatıydı. Türkler İslamiyet'ten önce bulundukları coğrafyalarda birikimlerini oluşturdular. İslamiyet'ten sonrasında da Uzak Doğu etkileriyle İran, Arap ve Bizans kültürünü harmanlayıp Osmanlı ile Avrupa'ya kadar yaydılar. Bu uzun kültürel maceranın içerisinde kendine özgü kât'ı sanatını da unutmadılar.
Kât'ı sanatının gelişmesinde; saraya bağlı çalışan sanatkârlar ve saray dışındaki çarşı ustalarının yan sıra Mevlevi derviş ve dedelerinin de büyük rolü olmuştur. Eskiden Mevlevi dergâhları ilim ve sanat yuvasıydı. Bu dergâhlarda her sanat dalında olduğu gibi kât'ı dalında da önemli sanatkârlar yetişmiştir. 18'inci yüzyılın ilk yarısında yaşamış olan Mevlevi sanatkâr Derviş Hasan Eyyubi'ye ait bir yazı çekmecesinin iç kapağındaki ve dışındaki kât'ı süslemeler döneminin günümüze kadar gelmiş en önemli örneklerindendi. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'ndeki eserde bir Boğaziçi manzarası bütün detaylarıyla zarif bir şekilde işlenmiş.
Kağıt oyma sanatı 18'inci ve 19'uncu yüzyıllarda ağırlıklı olarak kağıt oyma yazı geleneği ve çiçek kompozisyonları ile devam eder. Bu devrin en önemli eserlerinden biri halen Ankara Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivinde bulunan Mehmet Selim Divanı'dır. Kağıt oymacılığında kağıt oyma bahçe ve çiçek uygulamaları, 19'uncu yüzyıl başlarına kadar karakteristik özelliklerini korudu.
Ancak onun ardından gelen gerileme döneminde siyasi ve ekonomik olumsuzluklar sonucu sadece halk sanatı kapsamında eserler verilmiş, önemli sanat eserleri üretilememişti. 19'uncu yüzyılda Osmanlı Musevi sanatkârlarının dini geleneklerine uygun olarak hazırladıkları Ketuba evlilik sözleşmeleri ve diğer süslü levhaları da kât'ı sanatının farklı çalışmaları olarak sanat tarihimizde yer alırlar.
Yaklaşık 500 yıllık bir geçmişe sahip olan kât'ı sanatının, en temel malzemesi sabırdır. Eskiden oymacılıkta, 'nevregen' adı verilen ve cilt yapmakta kullanılan bir tür ucu eğri bıçak veya mukraz (makas) kullanılırdı. Günümüzde ise, küçük ucu kıvrık makas, kretuar ve bisturi kullanılmaktadır. Makas ile elde kesim yapılır, ancak kretuar kullanımında bir zemine ihtiyaç vardır. 'Mat' adı verilen kesme tablası, kretuarın rahat kullanımını sağlar ve zemine sürten keskin ucun körelmesini önler. Kesilen kağıt parçaları ile rahatça çalışabilmek ve zarar vermeden küçük hassas parçaları tutabilmek için pul cımbızı kullanılır.
Kât'ı sanatında kaliteli yani sık gözenekli ve tüylenmeyen kağıtlar kullanıma elverişlidir. Aharlamak ve mühürlemek kağıdın kullanışını arttıran unsurlardan sayılır. Çeşitli kağıtların amaca uygun olup olmadığını bilmek ise tamamen tecrübeye bağlı. Çok ince ve yumuşak dokulu kağıtlar keserken elde kolayca deforme olup bozulabileceğinden tercih edilmez.
Kolay kesilebilen, yapıştırırken kıvrılıp buruşmayan ve aşırı genleşmeyen kağıtlar kullanılır. Bu özelliklere sahip her türlü ebrulu kağıt, hazır renkli kağıt, hamurunda özel lifler, dokular olan veya üzeri baskılı fantezi kağıtlar kullanılabilir. Bunlara ilave olarak kendimiz de istediğimiz renk ve özellikte kağıtları kendimiz hazırlayabiliriz.
Eskiden bitki ve köklerden elde edilen doğal boyalar kullanılırdı. Günümüzde ise kaliteli boya seçenekleri bol miktarda bulunduğu için daha Çok hazır boyalar tercih ediliyor. Hazır boyalar içerisinde akrilik gibi su bazlı boyalar tercih edilir. Dikkat edilmesi gereken ise kağıdı bozmayacak ve solmayacak kaliteli boyaların kullanılması. İstenilen sonuçları almak için farklı cins boyaları birbirine karıştırarak da kullanabilirsiniz.
Kağıt boyamanın farklı yöntemleri var. En eski yöntemlerden biri banyo yöntemidir. Yani tekne içindeki boyalı suyun içine kağıdı tamamen daldırıp banyo ederek kağıdı renklendirmektir. Bu işlem istenen sonuç elde edilene kadar tekrar edilebilir. Bu, daha çok doğal boyalar için tercih edilen bir yöntem.