Arama
Uygurların dünyaya armağan ettiği 12 makam
Türk coğrafyası başta olmak üzere, Uygurların tüm dünyaya armağan ettiği 12 makam, hüzün, sevinç, heyecan gibi duyguları ifade etmek için kullanılırken aynı zamanda ilahi aşkın anlatıldığı manevi bir miras olarak da karşımıza çıkar. Müslüman dünyasında severek dinlenen bu besteler günümüze kadar ulaşmışır.
◾ Amannisa Han'ın, Abdürreşit Han tahta çıktıktan sonra bazı sebeplerden dolayı ailesiyle birlikte, şehirden uzakta ve Taklamakan Çölü'ne yakın eski "Karasu" ilçesinin "Şah Tata" köyünde yaşadığı bilinir.
◾ O dönemde az bulunan kâğıt, mürekkep ve kalem gibi medeniyet aletleri ve tambur gibi çalgı aletleri, ancak kimi bilim adamları ve ekonomik durumları iyi olan kişiler tarafından kullanılır.
◾ Amannisa Han, sarayda 20 yıl kalmış, bu süre içinde Abdürreşit Han'ın desteğiyle Uygur makamlarının güftelerini de düzenleyerek kendi imkanlarıyla "12 makamı" duyurmuştur.
◾ Uygur Türklerinin manevi mirası olan makamları şu şekilde; rak, çebbayat, müşavirek, çarıgah, pencigah, özhal, acem, uşşak, bayat, neva, segah, ırak olarak sıralamak mümkündür.
Divan şiirinin edasını dönüştüren Fuzuli'nin beyitleri ve anlamları
1- Rak makamı:
◾️ Şafak söktükten ve güneş doğuncaya kadar geçen zamanda icra edildiği bilinen bu makam, 23 nağmeden oluşur. "Rahavi" asıl adıdır ve "kurtulma" anlamına gelir. Rak kelimesi belli değişimlere uğrayarak bu hale gelir.
2- Çebbayat (Çebbiyat) makamı:
◾️ Anadolu sahasında yaygın olan "Hüseyni" terimi, Farsça kökenli olan çebbiyat kelimesinden önce kullanılan bu makamın adıdır. Şafak sökerken icra edilir. 23 nameli ve 251 güfteli bir bestedir.
3- Müşavirek makamı
◾️ "Müşavirek" Arapça kökenli bir kelimedir. Tam öğle vaktinde icra edilen bu bestenin asıl adı "Rast"tır. Anadolu sahasında aynı isimle varlığını sürdürür.
◾️ Müşavirek makamının toplam 31 nağmesi ve 363 mısrası vardır. Çoñ Neğme kısmında 17 ezgi ve 216 mısralı güfte; 4 destandan oluşan kısmında 8 ezgi ve 84 mısralı güfte; 6 meşrepten oluşan kısmında 6 ezgi ve 63 mısralı güfte bulunur.
Çoñ ne demek?
Eski Türkçe olan bu kelime "büyük" anlamına gelir.
4- Çehargah (Çarıgah) makamı:
◾️ "Çarıgah", "çargah", olarak da telaffuz edilen makamın asıl ismi "hicaz"dır. Bu güzide makam gece yarısında icra edilir. Çehargah, 18 nağmeden oluşur.
5- Pencigah makamı:
◾️ Eski adı "büzürg" olan bu makamın anlamı "büyük, ulu" anlamına gelir. Farsça kökenli "Pencigah" sözcüğü "beş" anlamındaki "penc" ile "vakit" anlamındaki "gah"tan meydana gelir. Pencigah öğle yemeğinden sonra icra edilir.
◾️ Pencigah makamında toplam 25 nağme ve 240 mısralı güfte yer alır. Çoñ Neğme kısmında 174 mısralı güfte; 3 destandan oluşan kısmında 6 ezgi ve 24 mısralı güfte; 5 meşrepten oluşan kısmında 5 ezgi ve 42 mısralı güfte bulunur.
6- Özhal (Uzhal) makamı:
◾️ "Uzhal", "Öz hal" şeklinde de söylenen makamın eski ismi "Köcek" olduğu ifade edilse de kaynaklarda "köcek" sözcüğünün kökeniyle ilgili bir açıklama bulunmaz.
◾️ "Köcek" sözcüğünün "mütevazı, alçak gönüllü" anlamına geldiğini söyleyenler de vardır. Bu makamın muştuluk vaktinde okunan bu makam, 29 nağmeden oluşur.
7- Acem makamı:
◾️ Anadolu sahasında "Acemaşiran" olarak bilinen bu makam içinde 17 nağme barındırır.
8- Uşşak makamı:
◾️ Anadolu sahasında "Uşşak makamı" olarak bilinen bu makam, akşam güneş batmak üzereyken icra edilir. Uygur Türkçesinde "uşşak" teriminin "oşşak" ya da "oşak" şeklinde de telaffuz edildiği görülür.
◾️ Uşşak makamı 23 nağmeden oluşur. Çoñ Neğme kısmında 14 ezgi ve 90 mısralı güfte; 3 destandan oluşan kısmında 6 ezgi ve 50 mısralı güfte; 3 meşrepten oluşan kısmından 3 ezgi ve 46 mısralı güfte yer alır.