İslam dünyasının insanlığa armağan ettiği 20 keşif

Zamanın önde gelen cerrahı Ebû'l-Kasım Zehrâvî, iki yüzün üzerinde cerrahi alet geliştirerek tıp biliminde çığır açtı. Bu aletleri 21.yüzyıl hastanelerinde kullanılan modern aletlerden ayırt etmek neredeyse imkânsızdır. Ayrıca Endülüs'ün en büyük tıp doktoru olan Zehrâvî, 30 ciltten oluşan 'Kitab el-Tasrif' adlı tıp kitabı ile dünya cerrahi tarihine en büyük katkılar yaptı. Batıda Abulcasis adıyla tanınan meşhur cerrah Ebû'l-Kasım Zehrâvî Et-tasrif adlı tıp ansiklopedisini yazdı. Et-Tasrif içerisinde yer alan ''Cerrahi Üzerine'' başlıklı bölümde iki yüzün üzerinde cerrahi alete ilişkin açıklama vardır. Bu eser, tıp tarihinde cerrahi aletlerin resimli olarak açıklandığı ilk eserdir. Avrupa'da yapılan cerrahi müdahaleler, Zehrâvî'nin cerrahi alet çizimleri sayesinde arttı. Zehrâvî idrar yolu taşları konusunda sayfalarca araştırma yaptı ve bu taşları ezerek kırmak için matkap adında bir alet tasarladı. Zehrâvî bugün dahi, cerrahiyi anatomi bilgisine dayalı bağımsız bir ilime dönüştüre önce bir bilim insanı olarak hatırlanmaktadır. Yaptığı cerrahi alet çizimleri, tıbba olan hizmetlerini ilelebet canlı tutacak bir yenilikçilik örneği olup, haleflerinin çalışmaları üzerindeki etkisi bunun en açık delilidir. İkinci Dünya Savaşı'ndaki şifre kırıcılar, kelime tekrarı analizini açıklayan ve kriptografinin temellerini atan Bağdatlı çok yönlü bilim insanı Kindi'nin başlattığı şifre kırma geleneğini takip etti. Kur'an-ı Kerim'in Arapça metnini yakından inceleyen Kindi, Kur'an'a özgü harf sıklığını fark ederek kriptografinin temellerini attı. Câbir bin Hayyan, günümüzde kullanılan imbikle damıtma işlemini geliştirdi. O dönem Müslümanlar, gül suyu, esans ve tıbbi amaçlı sıvılar üretiyordu. Bu sayede günümüzde, damıtma sayesinde plastikten petrole kadar birçok ürün elde edebiliyoruz. Günümüzde damıtma laboratuvarlarında hala kullanılan damıtıcı imbiğini, 8. yüzyılda ilk kez geliştiren Cabir'dir. Damıtma sürecinde ihtiyaç duyulan sıvıları soğutmak suretiyle yoğunlaştıran imbiğin adı, Arapça damıtıcının başlığı anlamınada kullanılan el-imbik kelimesinden gelir. Ayrıca Cabir, maddelerin atomik yapısını inceleyip deneyler yaparak, tepkimelerin belirli kütlelerin belirli kütlelerle reaksiyona girdiğini söyledi. Suriye ve Kudüs Kalelerinin düşmana geçit vermeyen tasarımı, yuvarlak kule, ok mazgalı, barbakan, serkendaz, parapet ve kale mazgalı gibi kilit unsurlarıyla Batı'da taklit edilmeye başlandı. Haçlılar 12. yüzyılda Selahaddin Eyyubi karşısında çok önemli savaşları kaybetmeden önce, Hristiyan askeri kulelerinin çoğu kare şeklindeydi. Selahaddin Eyyubi'nin yuvarlak kulelerini gören Haçlılar, yandan gelecek saldırılara davetiye çıkaran kare şeklindeki kule tasarımının en iyi seçim olmadığını anladılar. Kral II. Roger, İdrisi'den bir harita yapmasını istedi. 'Roger'in Kitabı' adında yetmiş haritalık bir atlas hazırlayan İdrisi, Müslümanlara Dünya'nın yuvarlak olduğunu gösterdi. Ayrıca İdrisi, bu hususu vurgulamak için dünya küresi yaptı. İdrisi, Dünya'nın çevresini 22,900 mil olarak hesapladı. Dünyanın çevresinin ekvator noktasında 24,902 mil olduğu düşünülürse, İdrisi bu hesaplamasında fazla yanılmamıştı. Toledo ve Kurtuba camilerinde Gotik kaburgalı tonozlar Avrupalı mimar ve banilere ilham kaynağı oldu ve Romanesk ve Gotik hareketlerinde kullanıldı. Müslümanlar, kaburgalı tonozu Hristiyan katedrallerinde ve kiliselerinde boy göstermesinden en az 150 yıl önce bilmekteydi. Kurtuba Camiisi'nin kaburgalarından ilham alan Avrupalı mimarlar ve onların hamileri, bu formu uygulayarak Romanesk ve Gotik hareketlerini başlattılar. At nalına benzeyen bu kemer ilk kez Şam'daki Emevi Ulu Camisinde kullanıldı. İngiltere'de Mağribi kemeri olarak bilinen bu kemer, Viktorya döneminde çok popüler hale geldi ve özellikler demiryolu istasyonu girişlerinde kullanıldı. Avrupa topraklarındaki ilk örneği, yapımı 756 yılında başlayan ve kırk yıl süren Kurtuba Ulu Camisi'nde görülür. Bilimsel faaliyetleriyle dolup taşan bu akademi, Müslüman bilginlerin kaymak tabakasını bir araya toplamış olan dört nesil halifenin eseridir. Sosyal bilimlerin ve fen bilimlerinin araştırılmasında eşsiz bir merkez olan bu kurumda, dünyanın dört yanından bilgiler bir araya getirilerek geliştirildi. Dârülhikme, gelişim aşamalarına göre iki farklı isimle tanındı. Tek bir salon görünümünde olduğu Harun Reşid döneminde Beytülhikme olarak adlandırılan bu akademi, Memun döneminde daha büyük bir enstitü haline almasıyla Dârülhikme olarak anılmaya başlandı. Aslında her iki isimde ''hikmet evi'' anlamına gelir. Gotik mimarisinin belkemiği olan bu kemer stili, Kahire'deki İbn Tolun Camisi'nen alınarak Amalfili tüccarlar tarafından Sicilya üzerinden Avrupa'ya getirildi. Avrupalı mimarlar Romanesk tonozlarda yaşadıkları problemleri bu kemer sayesinde aşabildi. Sivri kemerin sağladığı en önemli avantaj, tonozun yarattığı itkiyi uçan payanda ile desteklenebilecek kadar dar bir alan üzerine yoğunlaştırmasıydı. Bu özellik Avrupa Gotik mimarisinin en önemli özelliklerindendi. Bu sayede mimarlar, önceden yarım dairesel kemerleri destekleyebilmek için büyük ve ağır yapılan duvar ve payandaları hafifletebildiler. Temellere uygulanan yanal itkinin azaltılması ve tonoz kemerleriyle aynı seviyede tepelik kullanılabilmesi sayesinde tüm çaplara uygun olması yapının diğer avantajları arasındaydı. El-Cezeri, dönme hareketini doğrusal harekete dönüştüren krank milini ilk kez kullandı. El- Cezeri'nin makineleri ile parmak dahi oynatmaksızın çok büyük miktarlardaki su yüksek yerlere çıkabiliyordu. Ayrıca El Cezerî'nin Filli Su Saati, altın çağ boyunca yaratılan inanılmaz mekanik aletlerden bir tanesiydi. Bundan 9 asır önce El Cezerî, insanlığın çeşitliliğine ve o dönemde İspanya'dan Orta Asya'ya kadar yayılan İslam'ın evrenselliğine duyduğu hayranlığı göstermek için oldukça ayrıntılı olan 'Filli Su Saati'ni tasarladı. Karanlık bir odada bulunurken panjurdaki küçük bir delikten süzülen ışığı gözlemleyen İbn-i Heysem, ışığın karşı duvara baş aşağı bir görüntü oluşturduğunu keşfetti. Bu basit lenssiz kamera geliştirilerek bugün kullandığımız kamera elde edildi. İbn-i Heysem tarihte bilinen ilk kamera olan karanlık oda ya da lensiz kamerayı yapan ilk kişidir. Bununla yetinmeyip nesneleri kamera gibi başa aşağı değil düz bir biçimde gördüğümüzü ve optik sinirlerin görüntüyü analiz ettiğini izah etti. Günümüzde, İbn-i Heysem'in karanlık odasında attığı mütevazı adımlardan çok daha ileriye giden kamera, karmaşık ve dijital bir gelişimin öncüsü oldu. Yine onun adımlarıyla tomurcuklanan optik alanı ise, lazerin, insan retinasının optik bölümlendirilmesinin deniz anasındaki kırmızı biyolüminesans maddesi gibi konuların çalışıldığı başlı başına bir bilim dalına dönüştü. Keçi çobanı Halid'in kırmızı meyvelerden yiyen keçilerin uyarıldığını fark etmesiyle birlikte kahve üretimi başladı ve erken dönem Arap içeceği kahva olarak ortaya çıktı. Kahve Avrupa'da ilk kez 1645 yılında Venedik'te bir kahvehanede ikram edildi. Bugün biz kahveyi neden içiyorsak, Yemenli Sufiler de aynı sebepten kahve içmekteydiler: uyanık kalmak için kahve sayesinde gece geç saatlerde eda ettikleri zikirlerine odaklanabiliyorlardı. Gezginler, hacılar ve tüccarlar eliyle İslam dünyasının geri kalınına yayılan kahve, popüler bir içecek haline geldi. Günümüzde 300 olimpik havuzu dolduracak kadar tüketilen kahve, eski dönemlerde Müslümanların gecenin geç saatlerinde kılınan namaz vaktine kadar uyanık kalmalarını sağlaması için tüketilirdi. Hârizmî tohumları atılan cebir bilimi sonraki dönemlerde yaşayan Müslümanlarca geliştirilerek bugünkü halini aldı. Cebir, rasyonel ve irrasyonel sayılarla geometrik büyüklüklere cebirsel nesne olarak yaklaşılmasını sağlayan birleştirici bir teoridir. Matematiğe yepyeni bir boyut ve gelişme yönü kazandıran Cebir, matematiği çok daha geniş bir mefhum haline getirdi ve bu alanda geleceğe dönük gelişimi mümkün kıldı. Şampuanı İngiltere'ye ilk kez getiren Sake Dean Muhammed, IV. William'ın sarayında şampuancıbaşı olarak görev yaptı. Mülsüman hastanesi herkese ücretsiz sağlık hizmeti vermekteydi. Nureddin Hastanesi eczacı, berber, ortopedist, göz doktoru ve hekimlerin kalitesini muhtesibler tarafından düzenli olarak teftiş edildiği oldukça büyük ve karmaşık bir hastaneydi. İbn-i Haldun insan toplumlarının yükselişini ve düşüşünü medeniyet bilimi kapsamında izleyerek Mukaddime adlı eserinde kaydetti; bu eser ile sosyoloji ve iktisat teorisinin temelini attı. İbn-i Haldun, araştırmasına İslam medeniyetinin altını oyan çeşitli istilacı güçleri ve atalarının bu istilalardan ne şekilde etkilendiğini inceleyerek başlar. Çok büyük bir emeğin ürünü olan Mukaddime, genel dünya tarihi üzerine bir eserdir. İbn-i Haldun, tarih yazıcılığının gerçeklerin liste halinde sunulmasından ibaret olmadığına, hangi bölgeye ait olduklarına ve taraflı olup olmadıklarına bağlı olarak farklılık arz edeceği fikrini araştırdı ve uyguladı. Tarih yazıcılığına ve yöntembilimine yönelik bu yeni yaklaşım bugün hala tarihçiler tarafından kullanılmaktadır. İbn-i Haldun doğrulanmamış bilgilerin aktarılmasını reddeder. Böylece, delillerin bilimsel sayılabilmesi için esas teşkil eden akademisyenlik ve sosyal bilimleri yeni ve ihtimamlı bir boyut getirdi. İbn-i Haldun'un düşüncesine göre bölücü kuvvetlere karşı koruyacak yegâne şey, her milletin tabiatında mevcut olan din olgusuydu. İbn-i Haldun, iktisat teorisinde de zamanın ilerisindeydi. Refahın kaynağının emek olduğu sonucuna Adam Smith'ten 400 yıl önce vardı. Beni Musa Kardeşler büyük matematikçiler olmaları ve Yunanca bilim eserlerini Arapçaya tercüme etmelerinin yanı sıra, insanı hayrete düşüren ve kimilerine göre bugünkü masaüstü oyuncakların atası olan cihazları geliştirdiler. Kardeşler tarafından tasarlanarak dönem halkını hayretler içerisinde bırakan yüzden fazla şaşırtmalı düzenek Harika Aletler Kitabı adlı kitaplarında topladı. Bu çalışmalar, mekanik teknoloji alanında atılan ilk adımlardır. İbn Battuta yirmi dokuz yılda yetmiş beş bin milden fazla yol kat ederek kırktan fazla modern ülkeyi ziyaret etmiş, Orta Çağ dünyasının gelenek ve uygulamamalarına ilişkin bilinen en iyi ilk ağızdan anlatımları derledi. İbn Battuta,13 Haziran 1325 tarihinde Fas'ın Tanca şehrinden üç bin mil uzaktaki Mekke'ye gitmek üzere tek başına yola çıktığında henüz 21 yaşındaydı. Yetmiş beş bin milden fazla yol kat eden İbn Battuta yürüyerek, at veya deve üzerinde veya deniz yoluyla İslam dünyasının dört bir yanına gezdi; bugünün sınırlarına göre kırkın üzerinde ülkeyi gördü. Dünyanın birçok yerinde Müslüman Marka Polo olarak tanınır. Tam otuz yıl sonra memleketine döndüğünde, uzakta ki egzotik ülkelerin hikâyelerini anlatan ünlü bir seyyah oldu. Günümüz kimya biliminin temelini oluşturan kimyasal aletler ve işlemler bu dönemde icat edildi ve geliştirildi. Cabir İbn Hayyan sülfürik, nitrik ve nitromuriatik asit gibi çok önemi asitleri keşfetti. Razi modern bir laboratuvar kurarak posta ve imbik gibi yirmiden fazla alet tasarlayarak kullandı. Ampirik çalışmaya çok önem veren bu seçkin bilim insanının en önemli araştırması asitler üzerindedir. O dönem, sirkeye tadını veren asetik asitten daha güçlü bir asit bilinmemekteydi. Günümüz kimya endüstrisinin vazgeçilmezi olan sülfürik, nitrik ve niromuriyatik asitleri keşfeden Cabir, kimyasal deney olasılıklarını önemli ölçüde artırdı. Mısırlı İbnü'n-nefis, kalbin sağ karıncığından gelen venöz kanın akciğerlere geçerek oksijenlendikten sonra arteryel kan olarak kalbe geri dönmesi anlamına gelen kan dolaşımını açıkladı. Bu keşfin kendisine ait olduğu ancak 1957 yılında ortaya çıktı. İbnü'n-nefis, kitabın bir paragrafında, kalbin anatomisini açıklar ve İbn Sina ile aynı fikirde olmadığını belirtir. İbn Sina'nın kalbin üç karıncığı olduğu dair düşüncesi doğru olmadığını söyler. Kalpte yalnızca iki karıncık bulunur ve bu iki karıncığın arasında kesinlikle herhangi bir geçit olmadığını iddia eder.

İslam dünyasının insanlığa armağan ettiği 20 keşif

2025 Türk Dünyası Kültür Başkenti: Aktau

Mersin'de "Bolkarlar'dan Toroslar'a Desenlerin Sırrı" temalı defile düzenlendi

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

Cengiz Dağcı'nın kaleminden "Üşüyen Sokak"

İsmet Özel'in Taşları Yemek Yasak kitabından düşündürücü satırlar

Ekrem Demirli'nin ufuk açıcı cümleleri

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Filistin'deki zulme karşı Müslüman tavrı nasıl olmalı - PODCAST

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

PODCAST I Fergana Vadisi'nin önemi

Merhametten ve empatiden uzak Çocuk Hakları Günü!

Metoda dair: Yöntemi gözden geçirme

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Haris el-Muhâsibi'den Hakk'ı Arayanlara Nasihatler

Filistin’i işgale yönelik Yahudi göçleri: Aliyah

İsrail işgallerine karşı "birlik" çağrısı

Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

2025 Türk Dünyası Kültür Başkenti: Aktau

İzimler ve çözümler

Cengiz Dağcı'nın kaleminden "Üşüyen Sokak"

Bir sualim var sana ey dervişler ecesi

Osmanlı’da kadın öğretmen yetiştiren kurum: Darülmuallimat

Öğretmenler gününe özel 7 film

Arama

İslam dünyasının insanlığa armağan ettiği 20 keşif