Arama
Ayet ve hadislerle İslam’da nefis muhasebesinin önemi
Nefis, insanın istek ve arzularının tamamını kapsayan bir kavram ve en büyük sınavlarından birisidir. Nefis muhasebesi ise kişinin kendisiyle yüzleşmesi ve kendisini kontrol etmesidir. Kur'an-ı Kerim'de nefis muhasebesine tabi olan toplumlar, insanlar için çıkarılan hayırlı ümmet olarak ifade edilmiş ve onların iyiliği emredip, kötülükten sakındırmaya çalıştıkları vurgulanmıştır. Nefis muhasebesi yapmak, akıl ve iradenin bir gereğidir. Peki, İslam'da nefis muhasebesinin önemi nedir?
🔸 Nefis muhasebesinin gayesi, hayırlı bir toplum meydana getirmektir.
🔸 Kur'an-ı Kerim'de nefis muhasebesi "insanlar için çıkarılan hayırlı ümmet" olarak ifade edilmiş ve onların iyiliği emredip, kötülükten sakındırmaya çalıştıkları ve Allah'a inandıkları vurgulanmıştır.
🔸 Mutasavvıflara göre nefis, insanın putudur; "Hevâsını (nefsânî arzularını) tanrı edinen kimseyi görmedin mi?" âyetinde (el-Câsiye 45/23) bu husus ifade edilmiştir.
🔸 Hakk'a ermek için nefis putunu kırmak gerekir. Nefsi hevâsından, aşağı arzularından menedenlerin cennete gideceğini haber veren âyette (en-Nâziât 79/40) buna işaret edilmiştir.
🔸 Nefsinin isteklerine boyun eğen, aklını kullanarak arzularını kontrol edemeyen kişi hüsrana uğrar. Yüce Rabbimiz, Kur'an-ı Kerim'de bu hususu bizlere şöyle hatırlatır:
"Nefse ve onu şekillendirip düzenleyene; ona kötü ve iyi olma kabiliyeti verene yemin olsun ki, nefsini arındıran elbette kurtuluşa ermiştir. Onu arzularıyla baş başa bırakan da ziyana uğramıştır."
Şems, 91/7-10
🔸 Tasavvufta nefis terbiyesi şiddetli mücâhede ve meşakkatli riyâzet hayatıyla gerçekleştirilir. Bunun için nefsin arzularına uymamak, ondan gelebilecek tehlikelere karşı dikkatli ve uyanık olmak gerektiği sık sık vurgulanır.
🔸 Gazali nefisten kaynaklanan olumsuzlukların aklın ve vahyin denetimi altında tutulması gerektiğini belirtir.
🔸 Nefsini bilmek Allah'ı (CC) tanımanın en sağlıklı yoludur. "Nefsini bilen rabbini bilir" ifadesi bu bağlamda çok sık kullanılır. Nefis muhasebesinin önündeki en önemli zorluk, nefsin hesaba çekilmekten hoşlanmamasıdır. En tehlikeli boyutu ise, nefsi ilâh olarak benimsemektir. Kur'an-ı Kerim'de "hevâ" olarak nitelendirilen bu husus şöyle anlatılır:
"Nefsinin arzusunu ilâh edinen, Allah'ın; (hâlini) bildiği için saptırdığı ve kulağını ve kalbini mühürlediği, gözüne de perde çektiği kimseyi gördün mü? Şimdi onu, Allah'tan başka kim doğru yola eriştirebilir? Hâlâ düşünüp ibret almayacak mısınız?"
Câsiye, 45/23