Arama
Fatma Bayram ile Elmalılı Hamdi Yazır’dan Fatiha tefsiri okumaları-1
Kur'an-ı Kerim'in ön sözü niteliğinde olan Fatiha suresinin barındırdığı derin muhtevanın daha iyi anlaşılması için yazarımız Fatma Bayram, Ramazan ayı boyunca her Perşembe 17.30'da Fikriyat Instagram canlı yayınında Elmalılı Hamdi Yazır'dan Fatiha Tefsiri Okumaları ile sizlerle olacak. Bayram, ilk derste Fatiha suresinin isimlerinden, Allah ile mahlukat arasındaki rububiyet ilişkisini hiçbir eksik bırakmadan tasvir ve ifade ettiğinden bahsetti.
Bunlardan başka daha bir takım isimleri vardır ki, her biri bir hususiyetini ifade eder Fatiha'nın: Ümmülkur'an (Kur'an'ın anası, Kitab'ın anası) Ümmülkitap. Çünkü bu sure diğer süveri Kur'an'ın aslı ve menşei yani kökü ve tohumu gibidir ve bir şeyin asıl ve menşeine "üm" itlâkı da müteareftir.
➡ Diğer sureler Fatiha'nın içerisinde toplanmış ve açıldıkça da buradan çoğalmış gibidir. Asıl ana gövde Fatiha gibi düşünebiliriz.
Kitabullah'ın mevzuu, Allah ile âlem ve bilhassa Allah ile insanlar beynindeki nisbet ve alâka-i rübûbiyet olduğuna göre Fatiha bu nisbeti cezr-i tammile tasvir ve ifade eder. Gayesi de insanları nizam-ı ilâhiyeye isal eden tariki müstakime irşat ve hidayet olduğunu ahseni suretle ifham eyler. Ancak bu iki isimden ummulkitap aslı kâinat olan levh-i mahfuza dahi itlâk olunur.
➡ Elmalılı, Kur'an-ı Kerim'in neyden bahsettiğini bir cümle ile açıklar. Bu ifadenin doğru kavranması insanların Kur'an'a sağlıklı bakışı açısından da çok büyük önem arz ediyor. Kur'an'dan nasıl istifade edeceğimiz konusunda bizi yönlendirecek bir cümledir.
➡ Kur'an'ın konusu, Allah ile alem, bilhassa Allah ile insanlar arasındaki ilişki ve kulluk bağını açıklar. Yani Allah nerede duruyor, nedir, âlem nedir, insanlar nedir ve bunların arasındaki ilişki neye göre düzenleneceğini açıklayan bir kitaptır. Böyle olduğuna göre Fatiha, Allah ile mahlûkat arasındaki rububiyet ilişkisini hiçbir eksik bırakmadan tasvir ve ifade eder. Amacı, insanları ilahi nizama ulaştıran dosdoğru yola irşad etmek, o yolu onlara göstermek olduğunu en güzel şekilde bu sure hatırlatır. Ummulkitap, bütün kitabın anası "levh-i mahfuz"un da ismidir.
Ta'lîm-i mes'ele ki, bunda sual ve duanın, istemenin şartı ve edebi ve mes'ulün ekmeli, pek beliğ bir surette talim buyurulmuştur.
➡ Hak Dini Kur'an Dili Tefsiri'nde Fatiha'nın yaklaşık 14 isminden bahsedilir. Fatiha'nın bir başka ismi "Ta'lim-i Mes'ele"dir. Bir şeyi istemenin öğretilmesi anlamına gelir. Bir şey nasıl istenecek onun öğretildiği suredir Fatiha.
➡ Makama, mevkiye, ihtiyacınıza en uygun istenilecek şey nedir bunun öğretildiği suredir Fatiha suresi. Siz çok güçlü, muktedir, pek çok sorununuzu bir işaretiyle çözebilecek makama kabul edildiniz. Size "Ne istiyorsunuz, arzunuz nedir?" dendiğinde iyi bir kahve ya da bir kat kıyafet istemeniz gereksiz olur. İşte Fatiha da bize Rabbül Alemin'in huzuruna çıktığımızda O'ndan ne isteyeceğimizi gösterir. Burada "sırat-ı müstakime hidayet etmesi" talebine telmih var. Öyle bir şey istemeliyiz ki dünyamızı, ahiretimizi ve bütün işlerimizin selametini içermeli.
➡ "Sırat-ı müstakim" sadece dini ve ahlaki açıdan dosdoğru yolda olmak demek değildir. Mesela mesleğiniz terzilik ise onun da bir sırat-ı müstakimi vardır. Yani zor bir kumaşla çalışıyorsa onu en verimli şekilde nasıl yapacağının da yolu, yöntemi ve metodu var. Bütün bilim, sanat ve teknikler için geçerli bir durum. Yaptığınız her işin bir sırat-ı müstakimi var, bir de çapraşık yolları vardır. Biz "ihdinas sıratel müstakim" dediğimizde başta, Allah'ın rızasına götüren sırat-ı müstakimi kastederiz. Fakat bunun içerisinde meşgul olduğumuz dünyevi işler de vardır.
➡ Dolayısıyla bu "sırat-ı müstakim"de olma duası, çok kapsamlıdır. İşte Fatiha bize böyle güçlü bir makamdan Rabbül Alemin'den edep ve muhteva olarak ne isteyeceğimizi birkaç cümle içerisinde bize öğreten bir suredir.
Şart-ı sual (bir şey istemenin şartı), evvelen marifet, saniyen amel, salisen hissi ihtiyaç, edebi sual de evvelen arzı sena, saniyen arzı ihtisas, salisen hüsni intihap ile arz-ı mes'ul. Ekmeli mes'ul ise zatı nimet değil o nimetin doğru ve şaibesiz bir yoluna muvaffakiyettir. Çünkü bir nimetin doğru yolunu bulmak onu her zaman bulmaktır.
➡ Bir şey istemenin şartları şunlardır: İlk önce ne isteneceği bilinmesi sonra da o isteğin fiile dökülmesi gerekir.
➡ Gerçekten o istediğin şeye ihtiyaç duyman lazım. Bir şey istemenin edebi ise ilk önce arz-ı senadır. (Elhamdülillahi Rabbilalemin, Errahmanirrahim, Maliki yevmiddin) İstediğin yüce makamın taşıdığı vasıflarını, saçma taleplerde bulunmamak için kendi iç dünyanda bilmen lazım ki. Sen şu an kimin huzurundasın bunu bilip O'na ifade etmen gerekir.
➡ Saniyen arz-ı ihtisas ise O kapıdan başkasının bunun yapamayacağını ifade etmedir. (İyyake na'büdü ve iyyake nestain)
➡ Hüsni intihap ile arzı mes'ul ise en doğru tercihi yaparak ne isteneceğini çok iyi seçmek ve arz etmek. Ekmel-i mes'ul ise denilebilecek şeylerin en mükemmelidir. Birinize yapacağınız yardım ya da sizin talep edeceğiniz şey, nimetin kendisi değil onu sürekli şekilde nasıl elde edeceğinizdir. Bir kereliğine o nimet size verilse de kalıcı olarak sorunlarınızı çözmez. O nimete şaibesiz, dosdoğru yoldan nasıl ulaşacağınızın size öğretilmesidir. Çünkü bir nimetin doğru yolunu bulmak, onu her zaman bulmaktır.
Bu mübarek sure de Mekkî'dir. Hicret-i seniyeden mukaddem Mekke-i Mükerreme'de nazil olmuştur. Bu bapta icma yoksada icmaa karip bir ekseriyet (icmaaya yakın bir çoğunluk) vardır.
➡ Alimler arasında ilk nazil olan surenin Alak mı Fatiha mı olduğuna dair tartışma bulunurdu. Sonuç olarak, nazil olan ayetler, Alak suresinin ilk beş ayetidir. Ama bir bütün olarak nazil olan sure ise Fatiha'dır.
Seyyidişerifi Cürca'ninin tahkiki veçhile ehadisi sahihanın delâleti (sahih hadislerin delilliği) ve eimmenin ilm-i usulde te'hiri beyan mes'elesindeki takrirleri mucebince (Ikra' bismi rabbikelleziy halak, Halekal'insane min 'alak, Ikre' ve rabbükel'ekrem, Elleziy 'alleme bilkalem, Allemel'insane ma lem ya'lem) buraya kadar sure-i alâkın baş tarafı ilk nazil olan ayetler olmakla beraber tamam sure nokta-i nazarından Fatiha'nın ekseri müfessirine nisbet olunduğu üzere ilk nazil olan sure olduğu anlaşılıyor. Öbürlerinin nüzulü daha sonra tamam olmuştur.
➡ Yani Kur'an nazil olurken sure sure değil, ayet ayet nazil olmuştur. Fakat sure olarak ilk nazil olan Fatiha'dır.
Sahih-i Buharî ve Sahih-i Müslim'de senedi mahsuslarıyla Urvetübnü Zübeyr'den, Hz. Aişe'den evveli vahi ve evveli nüzuli Kur'an (ikra) olduğu şöyle rivayet edilmiştir ki: Resulü Ekrem Efendimize (sav) ilk vahiy, iptida rüya-yı saliha ile başlamıştı. Bir rüya görmezdi ki, fecr-i sadık gibi zuhur etmiş olmasın. Sonra halveti -uzleti- hoşlanır oldu. Hira mağarasına çekilir, avdet etmeksizin orada müteaddit geceler taabbüt (kulluk) ederdi ve bunun için azığını da götürürdü. Sonra Hz. Hatice'ye avdet eder, yine azığını alır giderdi. Nihayet gâr-ı Hira'da idi ki, ona Hak geldi. Müslim'deki rivayete göre fücceten (hiç beklemediği bir anda) geldi.
Şöyle ki, kendisine bir melek geldi ve "Ikra" -yani oku- dedi. O da "Ben okumuş değilim" diye cevap verdi. Resulullah (sav) şöyle buyurdu: "Bu cevap üzerine melek hemen beni tuttu ve vücudumu sarıp öyle sıktı ki, takatim hemen tükeniyordu (bizim tabirimizle canıma tak dedi). Sonra salıverdi, yine "Ikra" dedi."
Ben de "Okumuş değilim" dedim. Der demez beni yine tuttu ve öyle bir sardı ki, canıma tak dedi, sonra beni yine salıverdi ve "Ikra" dedi. Ben de "Okumuş değilim" dedim. Binaenaleyh üçüncü olarak beni bir daha sardı, sonra bıraktı ve derhal "Ikra' bismi rabbikelleziy halak, Halekal'insane min 'alak, Ikre' ve rabbükel'ekrem, Elleziy 'alleme bilkalem, Allemel'insane ma lem ya'lem" dedi.