Arama
Şairlerin bayram vesilesiyle yazdığı kasideler: Iydiyye
Divan şiirinde bayram konusunun ele alındığı, şairlerin bayram vesilesiyle yazıp devlet büyüklerine takdim ettikleri kasideler bulunur ve buna "ıydiyye" adı verilirdi. Şairler, bu bayramları büyüklere kaside yazmak için değerlendirilebilecek fırsatlardan biri olarak görmüştür. Biz de sizlere Kurban Bayramı vesilesiyle şairlerin kaleme aldığı ıydiyyeler hakkında bilgiler derledik.
Caize nedir?
💠 Osmanlı zamanında şairler büyük saygı görürdü. Bunun sonucunda ise şairlik bir geçim kaynağı olmuştur. Caize terimiyse şairlere şiirleri karşılığında verilen mükâfat sayılırdı. Bundan ötürü Osmanlı'da gelişen bu gelenek İslami bir gelenek halini aldı. Buna en iyi örnek; Züheyr'in şair olan oğlu Kâ'b'ın Hz. Peygamber'e sunduğu şiir sebebiyle peygamberin kendisine hırkasını (bürde) hediye ederek onu mükâfatlandırmasıdır.
💠 Sonraki zamanlarda Kâ'b'ın bu şiiri "Kasîde-i Bürde" adıyla tanındı.
Günümüzde caize
💠 Önceden yazılan eserler için alınan, telif ücretine mukabil olarak kabul edilen caize, günümüzde şekil değiştererek kurumsallaşmıştır.
💠 Bugün caize, çeşitli kuruluşların jüriler aracılığıyla seçtiği, yazar ve eserlere verilen ödül biçimine dönüştü.
Iydiyye nedir?
💠 Iyd-i fıtr (ramazan bayramı) ve ıyd-i adhâ (kurban bayramı) günleri, Divan şairleri arasında büyüklere ithafen kaside yazmak için değerlendirilen fırsatlardan biriydi.
💠 Şairlerin kasidelerinde benzetme anlamına gelen teşbîb/nesîb kısımlarında bayramdan bahsedilmesi, bu durumun ıydiyye (îdiyye) / bayramiyye şeklinde adlandırılmasına yol açmıştır. Şairler böylece çok defa hâmileri olan büyüklerin bayramlarını manzum birer tebriknâme ile kutlar, karşılığında da câize alarak bayram harçlıklarını çıkarırlardı.
Iydiyye bölümleri nedir?
💠 Iydiyyeler; ilk bölüm, methiye ve dua olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Muhteva açısından ise ıydıyyeler, doğrudan bayramı konu almaktadır.
💠 Nev'î'nin on dört beyitlik şiiri gibi bazı istisnalar haricinde ortalama otuz, kırk beyit civarında bir uzunluğa sahip ıydiyyeler arasında Nef'î'nin Sultan Ahmed için yazdığı 71 beyitlik manzumeler bulunmaktadır.
💠Iydıyyenin ilk örnekleri ya "Fî Medhi Sultan ..." veya "Kasîde-i Iydiyye" gibi başlıklar altında veya başlıksız olarak yazılıdır. 16. yüzyıldan itibaren ise gittikçe uzun Farsça başlıklar taşıdıkları görülmektedir.
💠 Ünlü şair Tâcîzâde Câfer Çelebi'nin divanında bulunan matla'lı ıydiyyenin kırk bir beyitlik başlıksız ilk örnekleri arasında sayılmıştır.
"Yine arz edip cemâlin şâhid-i ra'nâ-yı ıyd
Âlemi şevke getirdi hüsn-i bezmârâ-yı ıyd"