Arama
İmam Gazzali'nin felsefecilere yönelttiği eleştiriler
İslam dünyasında unvanı Hüccetü'l-İslam olan, kelam ve ahlak alimi İmam Gazzali, yaşamının ikinci devresinde gördüğü birtakım tutarsızlıklar sebebiyle felsefeye yöneldi. Gazzali'nin felsefeyi reddettiğine dair yaygın bir görüş ortaya çıkmıştı. Fakat Gazzali bütüncül olarak felsefeyi reddetmiyor, Platon, Aristo gibi filozofların olgun bir akla sahip olduğunu kabul ediyordu. Gazzali'nin eleştirdiği mevzu bu filozofların izinden giden Müslüman alimlerin din ve felsefe hususunda birtakım yanılgılara düşmüş olmasıydı. Peki, İmam Gazzali, İbni Sina ve Farabi gibi Müslüman filozofları hangi noktalarda eleştirdi?
📌Gazzali kelam ilminin farz-ı kifâye olduğunu kabul ediyordu. Her zamanda ve herkese gerekmemekle birlikte bid'atçılara ve haktan sapanlara karşı koymak, kalpleri şüphelerden arındırmak için her beldede bu ilimle meşgul olanların bulunmasını ve bu maksatla kelam öğretiminin gerekli olduğunu düşünüyordu.
Felsefeyle ilgilenen Gazzali okuduklarında birtakım tutarsızlıklar görüyordu. İlk olarak 1094 yılında Makasıd-ül Felasife adlı eserini kaleme almıştı. Gazzali filozofların görüşlerinin hatalı olduğunu gösterebilmek için öncelikle bu eseri yazması gerektiğini ifade etmişti. Nitekim tutarsızlıklar gösterilmeden evvel ilk olarak filozofların görüşlerine yer verilmeliydi.
İmam Gazzali'nin Sultan Ahmed Sencer'e yazdığı tarihi mektup
📌Gazzali'nin din-felsefe problemini konu alan ilk eseri Makasıd-ül Felasife'de ilkeler üzerinde duruluyordu. Gazzali eserinde felsefenin ilkelerine genişçe yer verdi. Diğer büyük eseri ise Tehafüt-ül Felasife'ydi.
Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız
Gazzali bu kitabında filozofları tutarsızlıklarla suçlamış, kendileriyle çeliştiklerini ifade etmiş ve Allah'ı inkar ettiklerine dair eleştirilerde bulunmuştu. Bu konular ekseninde yirmi meselenin yer aldığı kitap "Filozofların Tutarsızlığı" anlamına geliyordu.
📌Eser bir giriş, dört mukaddime, yirmi konunun incelendiği "İlâhiyyât" ve "Tabîiyyât" başlıklı iki bölümle kısa bir hâtimeden oluşur.
📌Eserin konuları ilahiyat, metafiziktir.
Gazzali filozofları eleştirirken; onların düşüncelerini çürütme, geçersiz kılma yöntemine başvurdu. Filozofların ortaya koyduğu meseleleri yetersiz ve hatalı gördü.
📌Gazzali'nin filozofları eleştirdiği temel konular, Allah'ın küllileri bilip cüzileri bilmediği düşüncesi, ruhların ölümden sonra bedenle birleşmeyeceği düşüncesi ve alemin kadimliği meselesiydi.
Alemin ezeliliği meselesi
📌İslam'a göre alem sonradan yaratıldı. Aristo gibi filozoflar alemin ezeliliğini savundu. Fârâbî ve İbn Sînâ gibi İslam alimlerine göre ise âlem zaman bakımından ezeli, zat bakımından (varlığı bakımından) sonradandır. Gazzali'ye göre bu filozoflar din ve felsefeyi bağdaştırmak amacıyla sudur teorisine başvurdular.
📌Fakat bu teori başta Gazzali olmak üzere pek çok kelamcının da eleştirisine tabi tutuldu. Çünkü Gazzali'ye göre alemin ezeliliği konusu Allah'ın varlığını ispatlamayı güçleştiriyordu. Bu sebeple ünlü alim sonuna kadar bu tezi çürütmek için uğraştı.
📌İbni Sina ve Farabi gibi filozoflar Yeni-Platonculuk'tan etkilenmişti. Bu meşaiyye ekolü olarak da adlandırıldı. Meşşâiyye İslâm toplumunda Aristo sistemini temel alan felsefî hareketlere verilen isimdi.
📌Gazzali'ye göre bu filozoflar; felsefe ve dinin bir arada olabileceğini savunmuşlardı. Bu filozoflara göre felsefe ve din uyum içindeydi, mantıkla her şey açıklanabilirdi. Fakat bu görüşü savunan filozofların karşısında yer alan Gazzali, onların tezlerini çürütmeye çalıştı.