Arama
İmam Gazzali'nin felsefecilere yönelttiği eleştiriler
İslam dünyasında unvanı Hüccetü'l-İslam olan, kelam ve ahlak alimi İmam Gazzali, yaşamının ikinci devresinde gördüğü birtakım tutarsızlıklar sebebiyle felsefeye yöneldi. Gazzali'nin felsefeyi reddettiğine dair yaygın bir görüş ortaya çıkmıştı. Fakat Gazzali bütüncül olarak felsefeyi reddetmiyor, Platon, Aristo gibi filozofların olgun bir akla sahip olduğunu kabul ediyordu. Gazzali'nin eleştirdiği mevzu bu filozofların izinden giden Müslüman alimlerin din ve felsefe hususunda birtakım yanılgılara düşmüş olmasıydı. Peki, İmam Gazzali, İbni Sina ve Farabi gibi Müslüman filozofları hangi noktalarda eleştirdi?
📌Eser bir giriş, dört mukaddime, yirmi konunun incelendiği "İlâhiyyât" ve "Tabîiyyât" başlıklı iki bölümle kısa bir hâtimeden oluşur.
📌Eserin konuları ilahiyat, metafiziktir.
Gazzali filozofları eleştirirken; onların düşüncelerini çürütme, geçersiz kılma yöntemine başvurdu. Filozofların ortaya koyduğu meseleleri yetersiz ve hatalı gördü.
📌Gazzali'nin filozofları eleştirdiği temel konular, Allah'ın küllileri bilip cüzileri bilmediği düşüncesi, ruhların ölümden sonra bedenle birleşmeyeceği düşüncesi ve alemin kadimliği meselesiydi.
Alemin ezeliliği meselesi
📌İslam'a göre alem sonradan yaratıldı. Aristo gibi filozoflar alemin ezeliliğini savundu. Fârâbî ve İbn Sînâ gibi İslam alimlerine göre ise âlem zaman bakımından ezeli, zat bakımından (varlığı bakımından) sonradandır. Gazzali'ye göre bu filozoflar din ve felsefeyi bağdaştırmak amacıyla sudur teorisine başvurdular.
📌Fakat bu teori başta Gazzali olmak üzere pek çok kelamcının da eleştirisine tabi tutuldu. Çünkü Gazzali'ye göre alemin ezeliliği konusu Allah'ın varlığını ispatlamayı güçleştiriyordu. Bu sebeple ünlü alim sonuna kadar bu tezi çürütmek için uğraştı.
📌İbni Sina ve Farabi gibi filozoflar Yeni-Platonculuk'tan etkilenmişti. Bu meşaiyye ekolü olarak da adlandırıldı. Meşşâiyye İslâm toplumunda Aristo sistemini temel alan felsefî hareketlere verilen isimdi.
📌Gazzali'ye göre bu filozoflar; felsefe ve dinin bir arada olabileceğini savunmuşlardı. Bu filozoflara göre felsefe ve din uyum içindeydi, mantıkla her şey açıklanabilirdi. Fakat bu görüşü savunan filozofların karşısında yer alan Gazzali, onların tezlerini çürütmeye çalıştı.
📌Gazzali, Aristo, Platon gibi felsefecilerin olgun bir akla sahip olduklarını kabul ediyordu fakat inanç ve şeriat esaslarını kabul etmediklerinden ötürü, onların düşüncelerinin aldatıcı ve yanıltıcı olacağını savundu. Yunan filozoflarının bahsettiği gibi felsefenin İslam vahyinin öğretileri ile uyuştuğu düşüncesini reddediyordu.
📌Gazzali, işte bu filozofların izinden giden Müslüman alimlerin kabul ettiği anlamda bir felsefi bakışın da dini gerçekliklerle uyuşmayacağını düşündü. Bu sebeple Yunan filozofların izinden giden Müslüman alimlerin küfre düştüğünü ileri sürdü.
Gazzali hakikate ulaşmak için akla dayalı verilen bilginin tek başına yetersiz olduğunu savundu. Onun felsefesinde Allah, din, tasavvuf, hakikat, iman, inanç gibi kavramlar önemli yer bir tutuyordu.
📌Tehâfütü'l-Felâsife'deki temel iddiaya göre filozofların öğretileri tutarsızdı, temelleri sağlam değildi.
📌Kesin bilginin aksine tahminlere dayanıyordu ve görüş birliğinin sağlanamamış olması bu filozofların tezlerini sağlam zemine oturtamıyordu.
📌Metafiziğe dair görüşleri tahminden sıyrılırsa ancak o zaman bu konuda daha kesin yargılara varılabilirdi.
Gazzali'nin filozofları esas olarak eleştirdiği nokta metafizik ilmini tahminden öteye götürememeleriydi. Bu görüşler yalnızca bilimde uygulanan matematiğin metafizikte de uygulanmasıyla kabul edilebilirdi.