Arama
İslam mimarisinde şadırvan
Şadırvanların İslam mimarisinde önemli bir yeri vardır. Ait oldukları cami mimarisi üslubunda yapılan şadırvanların İslam'ın ulaştığı coğrafyalarda ve Anadolu'da birbirinden güzel örnekleri bulunur. Kimi dönemlerde caminin içinde kimi dönemlerde avluda yapılan şadırvanlar, el-yüz yıkamak ve abdest almak, bazı örneklerinde ezan okuma için inşa edildiler. Peki, İslam mimarisinde ilk şadırvan örnekleri hangileridir ve nasıl bir dönüşüm yaşamıştır?
🔸 Târihî süreçte çeşitli İslâm devletlerinde şadırvanlar genellikle iç avluların merkezinde kare, çokgen ya da dâire planlı olarak inşâ edildiler.
🔸 İlk İslâm devleti olan Emevîlerin saraylarından Hırbet el-Mefcer (743- 744)'in ön avlusunda bulunan baldaken planlı üstü kubbe ile örtülü kare havuz, İslâm mîmarlığındaki ilk şadırvan örneği sayılabilir.
Baldaken plan: Osmanlı camilerinde sıklıkla kullanılan bu sistem, ana kubbenin, birbirine askı kemerleriyle bağlanan ayakların oluşturduğu strüktüre oturtulmasıyla meydana gelir.
🔸 Eyyûbîler, üst örtüsü olmayan açık havuzlu şadırvan tipinin ilk örneğini ortaya koydular.
🔸 Mescid-i Aksâ ile Kubbetü's-Sahrâ arasında yer alan "birke" (büyük havuz) şadırvan havuzu, 1193 yılında inşâ edildi.
🔸 Selçuklu Halep emîri Seyfeddin Tengiz tarafından 1327 yılında yenilendi ve XIX. yüzyılda ise Osmanlı Devleti tarafından yeniden yaptırıldı.
🔸 Şadırvanın bütün yüzeyleri üzerinde pencereler ve çatısı üzerinde bir de güneş saati bulunur.
🔸 Döneminde iki katlı bir yapıya sâhip olduğu bilinen şadırvanın üzerinde ezan okunduğu da söylenir.
🔸 Büyük Selçuklu Devleti ve onların geleneklerini devam ettiren Safevî Devleti'nde, İsfahan Cuma Câmii'nden anlayabileceğimiz üzere şadırvan öğesi yerine, câmi avlularında yer alan süs havuzları kullanılır.
🔸 Endülüs Emevî dönemine âit Elhamra Sarayı'nda XII. yüzyıldan kalma olan aslanlı avluda yer alan çeşme öncül bir şadırvan örneğidir.
🔸 Geometrik veya poligonal planlara sahip olan Selçuklu şadırvanları, havuzlu ve herkesin rahatça görebileceği bir yapıya sâhiptir.
🔸 Mukarnas dilimlerle süslenmiş olan Sivas Gök Medrese şadırvanı, Selçuklu dönemi şadırvanlarına örnek olarak gösterilebilir.
Mukarnas: İslam mimarisinde uygulanan bir süsleme ve geçiş unsurudur.