Arama
İslam şehrinde "çıkmaz sokak" ne ifade eder?
Müslümanlar, yaşamları, örf ve adetleri doğrultusunda yeni şehirler kurmuşlar; İslam ile tanışmış şehirleri de yeniden planlamışlardır. Şehircilik anlamında ilk düzenlemeleri Peygamber Efendimiz (sav) Medine'de yapmıştır. Peki, başta Medine olmak üzere Kurtuba, Bağdat, Şam, İstanbul gibi pek çok İslam şehrinde karşılaştığımız 'çıkmaz sokak'lar neyi ifade ediyordu ve hangi amaçlar doğrultusunda şehir dokusuna yerleştiriliyordu?
→ Sokaklar, şehir merkezinden mahallelere geçişi sağlayan sızma damarlar olarak tanımlanır. Ayrıca, kent merkezi ve mahalleler arasındaki ilişkiyi kuran temel birimlerdir.
→ İslam şehirlerinde bu bağı sağlayan sokakların dar, dolambaçlı ve zaman zaman iki metre genişliğe ulaştığı görülmektedir.
→ Sokak ağları bazı yerlerde çıkmaz sokaklar ile sonlanırken, kimi yerlerde de yeni bir mahalle ağına bağlanarak insanlara yeni kapılar açar.
(x)İslam mimarisinin dünyadaki hâkimiyeti
→ Çıkmaz sokaklar girişi olan ama öteki ucu hiçbir yere çıkmayan, çıkış yeri olmayan, bir ucu kapalı olan sokaklardır.
→ Bir yapı, fiziki bir engel veyahut doğal bir unsur ile sınırlandırılmış olabileceği gibi topoğrafyaya bağlı olarak dereler, küçük vadiler veya falezler ile de sonlanmış olabilir.
(x)Topoğrafya: Şehirlerin doğal coğrafi yapısını ifade eder.
→ Genellikle plansız gelişim göstermiş yerleşmelerde bir kusur olarak algılayabileceğimiz çıkmaz sokak kavramı, İslam şehirlerinde belli hizmetlere yönelik veya topluma hizmet eder nitelik kazandırılarak planlama öğesi olarak kullanılır.
→ İslam'ın ilk planlanmış şehri olan Medine'den uzun yıllar sonra kurulmuş, bu kutlu dinin kokusunu hissettiğimiz pek çok kentte de çıkmaz sokaklarla karşılaşırız. Bu şehirler başlıca Medine, Şam, Bağdat, Buhara, Semerkant, Taşkent, Ahlat, Belh, Kahire'dir.
→ İslam şehrinde her mahalle, bir şekilde kendini şehrin geri kalanından izole eder. Bu izolasyon, zaman zaman dar sokaklar, sıklıkla çıkmaz sokaklar sayesinde sağlanır. Bazı şehirlerde ise inşa edilmiş kapılar da görülür.
→ Çıkmaz sokaklar bir izolasyon parçası olduğu gibi aynı zamanda çocuklar için birer oynama mekânıdır. Özellikle günümüzde pek çok nedenden ötürü sokağa çıkmalarından korktuğumuz çocuklarımız için güvenli bir oyun ve eğlence alanıdır.
→ Çıkmaz sokağın olduğu yerlerde sokağa giren, çıkan herkes tanınır, bilinirdi. Bu sayede çıkmaz sokak, mahrem ve özelleşmiş bir alan niteliği kazanırdı.
→ Özellikle yüksek yerlerde veya nehir, dere gibi doğal engellerle kapanmış yerlerdeki çıkmaz sokaklar, manzaraya kapı olur, mahalle halkı sosyal bir mekan olarak kullanır.
(x)Mahremiyetin sınırı ve ihlali, Prof. Dr. Murat Şimşek'in yazısını okumak için tıklayın