Arama
Kainatın sesini işittiren vecd halleri
Mevlana "Sema düğün yerinde olur, yas olan yerde değil" cümlesiyle kişinin Allah'ı ve kainatı işitirken yaşadığı vecd halini anlatır. Coşkunluk hallerinin tezahürü Mevlevilikte 'sema', Alevi-Bektaşilik'te 'semah', Kadirilik, Halvetilik gibi tarikatlarda ise 'devran' olarak karşımıza çıkar. Peki, tasavvuf ve musiki ilişkisi ışığında bu kavramların benzerlikleri ve ayrışan yönleri nelerdir?
Semanın tarihçesi
📌Mevlana çağından az önce yaşayan ve onunla çağdaş bulunan sufiler sema etmekteydiler. Sufiler sohbet ve zikir için bir araya geldiklerinde sohbet ederler, yapılan nasihatleri dinlenler, bu arada konusu Allah sevgisi ve aşkı olan şiirler ve ilahiler okurlardı.
📌Kavval ve goyende denilen güzel sesli kişiler tarafından söylenen şiirleri ve ilahileri dinleyen dervişler duygulanır, heyecanlanır, coşarak yerlerinden fırlar dönmeye başlarlardı. Dönme, derviş sakinleşinceye kadar sürerdi. Dervişlerin ferdi olarak da toplu olarak da döndükleri olurdu. Mevlana'nın yaptığı sema, bu geleneğin devamı idi.
📌Daha önce sema ile ilgilenmeyen Mevlana, Şems-i Tebrizî ile tanışıp onun etkisine girdikten sonra çeşitli vesilelerle vecde gelerek döne döne semaya başlamıştı.
📌Sema, zamanla Mevleviliğin ayin yöntemlerinden biri olarak kabul edilmiş; asırlar geçtikçe büsbütün sanatsal bir hal almıştı.
Semazen gösterisi izlemek için tıklayınız
Sema, Arapçada "işitmek" anlamındaki semi kelimesinden gelir ve mecazi olarak "şarkı, nağme, musiki, raks" anlamlarındadır. Tasavvuf anlayışına göre sema sırasında evrenin tüm gerçekleri işitilir ve sema edenler daha sonra bu gerçeklerin gerektirdiği şekilde davranıp yaşamaya çalışır.
📌Sema kelimesinin gerçek ve mecazi anlamları arasında büyük bir kullanım farkı göze çarpar. Sema dediğimiz vakit daha ziyade aklımıza gelen Mevlevi ayinleridir. Kelimeyi sema ile irtibatlandırmak zor olsa da altında yatan farklı sebepler elbette mevcuttur.
➡Prof. Dr. Ekrem Demirli'nin yorumuyla "Mevlevilikte sema ne demektir, sema, devran ve semah arasındaki fark nedir?"
📌Sema, zamanla sufilerin cezbe halinde şiir ve ilahi dinlemeleri ve bu dinleme sırasında vecde gelip ayakta zikir yapmalarına isim olmuştur. Sema sırasında genellikle dervişler döne döne raks ettikleri için semaya "devir ve deveran" (dönmek) da denilmiştir. Bizim anladığımız manada sema, aslında devran ismiyle adlandırılır.
📌Mevlevilikte semanın benzerlerine Halvetilik, Kadirilik, Rufailik, Sühreverdilik, Celvetilik gibi tarikatlarda da rastlanır ve bu tarikatlarda buna daha çok "devr" veya "deverân" denir.
Devran, sûfîlerin yalnız başına veya topluca vecde gelip dönerek zikir yapmaları anlamına gelen tasavvuf ve mûsiki terimidir.
📌Devran bir sûfînin tek başına dönmesiyle olduğu gibi bazan derviş cemaatinin topluca ayağa kalkıp dönmesiyle de gerçekleşir. Bu olay sûfînin iradesi dışında meydana gelirse mutasavvıflar bunu makbul bir hal sayarlar.
📌İradeli olarak yapılan devran ise özellikle ilk sûfîler tarafından pek hoş karşılanmamışsa da daha sonra tarikat mensupları arasında usulüne uygun ve samimi olarak uygulanması şartıyla bunda bir sakınca görülmemiştir.