Arama
Kripto paralar helal mi? İslam hukuku açısından Bitcoin ve kripto paralar...
Bitcoin'in başını çektiği kripto paralara her geçen gün bir yenisi ekleniyor. İlk kez 2008 yılında dünya gündemine giren kripto paraların sayısı bugün 8 bin 795'e ulaşmış durumda. Kripto paraların gün geçtikçe daha fazla tercih edilir hale gelmesi ve değer kazanması, bazı soruları da beraberinde getiriyor. Peki, kripto paralar helal mi? Kripto paraların değerinin artması ya da düşmesinin faizle ilişkisi nedir? İslami finans ve İslam hukuku açısından kripto paralara nasıl bakmalıyız? Fıkhın pratik alanları üzerinde gerçekleştirdiği çalışmaları ile tanınan ve alanın önemli ilahiyatçılarından olan Prof. Dr. Murat Şimşek ile kripto paraların İslam fıkhı açısından durumunu konuştuk.
Blokzincir teknolojisini yalnızca kripto paralarla sınırlandırmamak gerektiğini vurgulayan Prof. Dr. Murat Şimşek, bu dijital gelişmelerin pek çok kolaylık ve yeni imkân sağladığına da dikkat çekiyor:
🔸 "Bunu hayırda, iyi ve güzelde kullanma imkânı da var, şerde yani kötü yolla kullanma imkânı da var. Bunların bazılarını sayabiliriz. Örneğin blokzincirin bilim, sanat, sağlık, eğitim, iletişim, yönetim ve denetim alanlarındaki sağladığı yenilikler, akıllı yönetim, akıllı ulaşım, akıllı yaşam, doğal kaynakların akıllı kullanımı ve akıllı ekonomi gibi birçok uygulamayı içeren akıllı kent projeleri, yapay zekâ ve algoritmayla yakından ilişkisi olan diğer uygulamalar, makinelerin haberleşmesi gibi yapay zekâ alanlarında, endüstri 4.0 ve otonom sistemlerde yeni imkanlar ve de dijital kimlik, bankacılık, siber güvenlik ve elektronik tıbbi kayıt sistemlerinde kullanımı gibi yeni nesil örnekler bunlardan bazılarıdır. İşte kripto paralar da esasında bu sistemin çok küçük bir parçasıdır."
Şimşek, alandaki çalışmaların fıkhi açıdan henüz yeterli olmadığına, bu konunun çok yönlü ve katmanlı olarak ele alınması, her paranın fıkhi açıdan ayrı değerlendirilmesi gerektiğine işaret ediyor:
🔸 "Bu konu daha 10 küsur yıllık bir geçmişe sahip olduğu için bu alandaki fıkhi çalışmalar henüz yeterli değildir. Yapılmış araştırmalar ve fetvalar yok değildir ancak mesele tam olarak kavranmadan acele kararların verildiği de görülmektedir. Fıkıh tabiriyle söylemek gerekirse bu meselede tafsil vardır. Yani meseleyi çok yönlü ve katmanlı olarak ele almak, her bir uygulama ve belki de her bir parayı ayrı değerlendirmek gerekecektir. Çünkü her bir şirketin finans, para politikası birbirinden farklı olabilmektedir.
Kripto paralara yatırım şartları da yine bu çerçevede düşünülmelidir. Tabii burada İslam dünyası bu küresel olayda bir figüran olarak kalacak mı, yoksa bir aktör olarak bu teknolojiyi kullanıp kendi değer sistemi içerisinde alternatifler gerçekleştirebilecek mi? Önce bunu cevaplamalıyız.
İslam ekonomisinin alternatif uygulamalarında olduğu gibi bu alanda daha paylaşımcı, daha ahlaki, hatta daha insani bir ekonomik düzene yönelik aktif rol alabilecek mi? Esas üzerinde durmamız gerek husus bu olmalı sanırım."
Kripto paraların İslami açıdan meşruiyetiyle ilgili İslam fıkıhçıları ve İslam hukuku araştırmacılarının değerlendirmeleri de Müslümanlar açısından büyük önem taşıyor.
🔸 Bu konudaki temel araştırma ve fetvaların Bitcoin üzerine yoğunlaştığına değinen Prof. Şimşek, Diyanet İşleri Başkanlığının Bitcoin'in caiz olmadığı yönündeki kararına işaret ediyor.
🔸 Yine Arap ülkelerindeki fetva kurullarında kripto paranın gerçek para olarak görülmediği, dolayısıyla caiz olmadığı yönündeki fetvalarına dikkat çekiyor:
"İslam dünyasındaki İslam hukukçularının da kripto paralar konusunda net bir karara varamadıklarını görüyoruz. Malezya'da birkaç İslam iktisatçısı ve birkaç da İslam hukukçusu haricinde kripto paraları caiz gören olmamıştır. Kripto paralara doğrudan fıkhi açıdan caiz gören araştırmacılar arasında Malezya başta olmak üzere çok sayıda katılım finansı kuruluşunun danışma kurulunda bulunan Mohd Daud Bakar başta olmak üzere çağdaş araştırmacılar Süleyman Kaya, İbrahim b. Ahmed b. Muhammed Yahya, Abdullah b. Muhammed b. Abdülvehhab el-Akîl ve Halid Abdülmün`im er-Rıfaî sayılabilir.
Bir de bazı şartlarla caiz olabileceğini söyleyenler de olmuştur. Bu şartlar arasında ilgili düzenleyici kuruluş gerekliliği, kripto paraların üretiminde ve yatırım yapılmasında anonim şirket modeli kullanılması, kripto paraların finansal kurumlar tarafından kullanılması için ülke içinde ilk veya ikinci meşru para birimi olarak ilan edilmesi sayılabilir."
Kripto paraların mübah olmadığı genel görüşüne karşın Prof. Dr. Murat Şimşek, İslami açıdan yapılan itirazlara ve bu olumsuzlukların giderilmesi durumunda caiz olmasının önünde bir engel kalmayacağına dikkat çekiyor:
🔸 "Ben bu konuda mesele tam ortaya çıkmadan bazı İslam hukukçularının aceleyle karar verdiklerini düşünüyorum. Benim bu konuda iki iddiam var. Birincisi biz bu teknolojiyle İslami şartlara uygun kripto paralar üretebiliriz. Rahmetli Erbakan hocanın İslam dinarı projesi gibi. İkincisi ise kripto paraların her birini ayrı değerlendirmektir.
Örneğin bir şirket düşünelim. Tüm reel varlığını tıpkı borsaya arzda olduğu gibi kripto paraya çevirdi ve bir milyona böldü. Şu anki piyasa değeriyle bir hissesi 1 TL, toplam hissesi 1 milyon TL diyelim. Bunu kripto para olarak piyasaya arz etti. O kripto parayı alan kişi elindeki adet sayısınca o şirkete ortak oldu. Şirket bir yandan çalışmaya devam etmekte ve değerini artırmakta. Böyle bir işlemin caiz olmadığını söyleyebilecek miyiz?
Blokzincir teknolojisi üzerinden üretilebilecek kripto para ve benzeri dijital imkanların meşru çerçevede kullanılmasının mümkün olduğunu söylemek istiyorum. Yani bu sistemin işleyiş biçiminin teknik elemanların da desteğiyle İslamî anlayışa uygun hale gelebileceğini/getirilebileceğini düşünüyorum. Blokzincir teknolojisi reel sektör olarak işleyen gıda sektöründe oldukça iyi bir pazarlama, iletişim ve reklam imkânı sunmaktadır. Örneğin dünyada reel gıda işlemlerine dayalı çalışmalar mevcut."
Kripto paralarda olduğu gibi altının da dijital hale gelerek blokzincir ağ üzerinden alım satımının yapıldığı Bir Gram Altın – BiGA sistemine dair fıkhi açıklamalarda bulunan Prof. Şimşek, altının fiziki açıdan değere sahip olduğu ve denetlenebilir özelliği sebebiyle diğer kripto paralar gibi değerlendirilemeyeceğine dikkat çekiyor:
🔸 "BiGA ülkemizde Takasbank tarafından Fiziksel Karşılığı Olan Blokzincir Tabanlı Yeni Nesil Transfer Sistemi adıyla hazırlanmış bir projedir. BiGA-dijital altın, KMTP kasalarında fiziki altınların önce kaydîleştirilmesi akabinde blokzincir ağ üzerinden dijitalleştirilmesinden ibarettir.
Bu kapsamda herhangi bir değere dayalı üretilmeyen klasik kripto paralar gibi değildir. Bu da göstermektedir ki BiGA-dijital altın her ne kadar bir kriptoloji ürünü olsa da fiziki bir değere dayalı olduğu için denetlenebilir ve objektif bir varlıktır. Dolayısıyla günümüz İslam hukukçularının kripto paralar kapsamında yaptıkları değerlendirmelerden hiçbiri BiGA-dijital altın için geçerli değildir.
Neticede BiGA-dijital altının fıkhî mahiyeti paradır. Doğal olarak iki tür paralıktan bahsedilmesi isabetlidir. İlki mevcut dijital varlığın dayalı olduğu fiziki altın ki bunlar yaratılış itibariyle paradır. İkincisi blokzincir ağda üretilmiş dijital varlık olup bu dijital değer de örfen paradır. Dolayısıyla tedavülünde sarf akdinin şartlarına riayet edilmelidir. Yine İslami finans kuralları açısından bazı şartlara da riayet gerekir. Örneğin vadeli olarak tedavülüne fırsat tanınmamalı ve mevcut fiziki altın hacminden fazla dijital varlık üretimine fırsat verilmemelidir."
Blokzincir ve kripto paralarla ilgili İslami değerlendirme ve fetvaların, blokzincir teknolojisini hiç kapsam içine almadığı ve yürütülen tartışmaların kripto paralarla sınırlı kaldığından söz eden Prof. Şimşek, bu konuda meselenin bir bütün olarak disiplinlerarası çalışmalarla ele alınması gerektiğini ifade ediyor:
🔸 "Diyanet İşleri Başkanlığı meseleyi bütünüyle henüz ele almadı. Sadece Bitcoin üzerine bir fetva yayımladı. Şu an baktığımızda bırakın blokzincir teknolojisini, Bitcoin bile binlerce kripto paradan biri haline geldi.
Yaklaşık 9 bin kripto paradan bahsediliyor. Ayrıca Diyanet'in fetvasında dayanak yaptığı deliller, konuyu yakından bilen ilgililer tarafından eleştirilmektedir. Konunun tekrar bütün yönleriyle ele alınıp tartışılması ve en azından bu konuda toplumu aydınlatıcı açıklamaların yapılması isabetli olacaktır.
Bu mesele birçok alanı ilgilendiren interdisipliner bir konudur. İlgili taraf uzmanlarının bir araya gelerek meseleleri çok yönlü değerlendirecekleri çalıştay tarzı bilimsel toplantılara ihtiyaç var. Bu konuda öncelikle üniversiteler ön alabilirler.
Meselenin İslami, iktisadi, hukuki ve sosyal yönleri ilgili uzmanlarının katılımıyla tartışılıp halkı aydınlatacak bilgiler sunulabilir. Bu tür faaliyetleri ilgili resmî kurumlar ile Diyanet'in de düzenlemesi mümkündür. Ayrıca sivil toplum kuruluşlarının da bu yeni dijital çağa hazırlanma bakımından toplantılar düzenlemesi de mümkündür."