Arama
Kripto paralar helal mi? İslam hukuku açısından Bitcoin ve kripto paralar...
Bitcoin'in başını çektiği kripto paralara her geçen gün bir yenisi ekleniyor. İlk kez 2008 yılında dünya gündemine giren kripto paraların sayısı bugün 8 bin 795'e ulaşmış durumda. Kripto paraların gün geçtikçe daha fazla tercih edilir hale gelmesi ve değer kazanması, bazı soruları da beraberinde getiriyor. Peki, kripto paralar helal mi? Kripto paraların değerinin artması ya da düşmesinin faizle ilişkisi nedir? İslami finans ve İslam hukuku açısından kripto paralara nasıl bakmalıyız? Fıkhın pratik alanları üzerinde gerçekleştirdiği çalışmaları ile tanınan ve alanın önemli ilahiyatçılarından olan Prof. Dr. Murat Şimşek ile kripto paraların İslam fıkhı açısından durumunu konuştuk.
Kripto paralar ile birlikte ismi sıklıkla zikredilen bir husus da blokzincir/blockchain teknolojisi. Kimi zaman kripto paralar ile karıştırılsa da kripto paralar, bu teknolojinin imkânlarından yalnızca biri.
🔸 Prof. Şimşek, blokzincir teknolojisinin pek çok imkân sağladığını; blokzincir teknolojisine dair yapılan her tanımlamanın bu teknolojinin farklı bir boyutuna işaret ettiğini şu sözlerle vurguladı:
"Merkezi bir sunucunun veya güvenilir bir otoritenin kaldırılmasına olanak sağlayarak, merkezi güvenin internet ortamında dağıtılmasını sağlar. Bu teknoloji, günümüzün önemli problemlerinden olan, tek merkeze dayalı güven sistemlerindeki merkezi güven yapısını dağıtarak, bu sistemlerin daha verimli çalışmasında oynayabileceği rol nedeniyle dikkat çekici hale gelmiştir. Blokzincir sayesinde kullanıcılar arasında bir "güven protokolü" sağlanmakta ve bunun neticesi olarak güvenilir, şeffaf ve hesap verebilir bir ortam ortaya çıkmaktadır.
Tabii sistem şeffaf olmayan türlere de imkân vermekte. Bu tamamen tercihe bağlı. Tamamen gizlilik esaslı sistemler de var. Yani parasını ve her şeyini gizli tutmak isteyen kişi ya da kuruluşlara bu hizmeti sağlamakta. Bu kuruluş veya kişi legal ya da illegal olabilir.
Blokzincir, birçok farklı açıdan tanımlanmıştır. Her bir tanım blokzincirin bir yönünü öne çıkararak kendine göre en uygun tanıma ulaşmaya çalışmıştır. Özet olarak bakıldığında blokzincir, dağıtık bir veri tabanı, merkezi olmayan mutabakat mekanizması ve kriptografik algoritmaların birleşimi olan bir internet uygulamasıdır. Dağıtık veri tabanı teknolojisiyle yapılan mukaveleler, binlerce kişinin önünde yapılmış gibi olmaktadır. Yani herhangi bir blok, kendisinden önceki ve sonraki bloklara özet algoritması ile bağlanmıştır. Bu yüzden teknolojinin adı zincirle bağlı bloklar anlamına gelen blokzincir olmuştur."
Kripto paraların dijital olarak sağlanması, bir merkeziyetinin olmaması nedeniyle en çok tartışılan hususlardan biri de konunun hukuki boyutu.
🔸 Bu konuda dünyadaki çalışmaların devam ettiğini belirten Murat Şimşek, ülkemiz açısından bakıldığında kripto paraların Medeni Kanun'daki Borçlar Hukuku ve diğer bazı kanunlardaki hükümler çerçevesinde ele alındığına işaret etti. Şimşek, bu konuya ilişkin şu örneği verdi:
"Konuyla ilgili ihtilafların TCK 244 ile çözülmesi yoluna gidilmektedir. Doğrudan hukuki boyutunu düzenleyen bir yasa henüz mevcut değildir. İlgili resmî kurumlar tarafından araştırma raporları yayınlanmış ve gözlenmeye devam edildiği belirtilmiştir. Ancak şunu ifade etmeliyim ülkemizdeki bazı kripto paralar vergilendirmeye tabi, yasal oluşumlar olarak değerlendirilebilir."
Kripto paraların ülke ekonomilerine dair etkisi, hem dünyada hem de ülkemizde sık sık tartışılıyor. Prof. Şimşek, şu anki yapı ile kripto paraların, ulusal ekonomiler açısından dezavantaj olduğunu ifade ediyor.
🔸 Ülke ekonomisine dair yöneticilerin alacakları kararların kripto paraların geleceği üzerinde etkili olacağına değinen Şimşek, dikkatli ve kontrollü bir sürecin takip edilmemesi durumunda büyük bir riskin oluşabileceğine dikkat çekiyor:
"Şu anki yapıya göre kripto paralar ulusal ekonomiler için bir dezavantaj gibi görünüyor. Bunun geleceğini ülke ekonomi yöneticilerinin alacağı kararlar ve atacakları adımlar belirleyecek. Tabii bu konuda çıkarılacak yasaların da büyük etkisi olacak.
Ülkemiz için yerel sermayenin kaybolması gibi bir risk söz konusudur. Dikkatli ve kontrollü bir süreç takip edilmediği takdirde birçok kişinin maddi zarar görmesi muhtemeldir. Bu konuda ülkemizde ilgili birimler tarafından çalışmalar ve takipler yapıldığına dair haberleri medyadan öğrenmekteyiz.
Bununla birlikte ülkeye döviz girdisi olarak da değerlendirilebilir. Globalde Türklerin aldığı dijital paralar ülkemizdeki Paribu ve BtcTurk gibi yerel borsalar vasıtasıyla ülkeye gelmekte ve ekonomiye katılmaktadır. Dijital paralar bir döviz olarak düşünüldüğünde ülkeye gelen bu paralar ekonomiye katkı sunar. Geçen günlerde Rusya'ya devlet olarak Btc ile ödeme yapmamız gibi."
Kripto-ekonomi yönündeki hızlı dijital değişim ve dönüşümde Türkiye'nin konumuna da değinen Prof. Şimşek, bu konuda Türkiye'de atılan adımlara ve gerçekleştirilen uygulamalara şu sözlerle yer verdi:
"Cumhurbaşkanlığı 11. Kalkınma Planı (2019-2023) blokzincir merkezli uygulamalara yer vermiştir. İlgili maddeler şöyledir:
🔸 Blokzincir tabanlı dijital merkez bankası parası uygulamaya konulacaktır (md. 249.5.).
🔸 Blokzincir uygulamalarının yaygınlaştırılmasını teminen ulaştırma ve gümrük hizmetlerinde gerekli hukuki ve fiziki altyapı çalışmaları tamamlanacaktır (md. 508.3.)
🔸 Kamu hizmetlerinin iyileştirilmesinde büyük veri, bulut bilişim, mobil platformlar, nesnelerin interneti, yapay zekâ, blokzincir gibi yeni teknolojilerden faydalanılabilmesi için süreç ve teknolojik altyapı iyileştirmeleri yapılacaktır (md. 809.2.).
Bu maddeler dijital merkez bankası kripto para biriminin çıkarılmasına dair bir hedef içermektedir. Böylece küresel piyasalardaki kripto-ekonomi yönündeki hızlı dijital değişim ve dönüşümde Türkiye'nin yer alması önemsenmiştir.
Sadece para piyasalarında değil, blokzincir, yapay zekâ vb. teknolojik ve dijital uygulamalara yönelik teknik ve hukuki altyapının hazırlanması da hedeflenmiştir. Ayrıca TÜBİTAK – BİLGEM tarafından Blokzincir Araştırma Laboratuvarı kurulmuştur."
Murat Şimşek, Türkiye'de dijital farkındalık, yapay zekâ ve sosyal medya üzerine yapılan bilinçlendirme çalışmalarına ise şu sözlerle dikkat çekti:
🔸 "Ülkemizde bu dönemde T.C. Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı tarafından 'Dijital Farkındalık ve Siber Vatan' kampanyası başlatıldı. #DijitalFarkındalık etiketiyle yapılan paylaşımda, "dünyada ve Türkiye'de sosyal medya kullanımı", "dijital farkındalık ve siber vatan", "dijital vatandaş", "dijital diplomasi", "dijital algı yönetimi", "siber güvenlik" ve "yapay zekâ" konularından bilgi kartlarına yer verildi (https://www.iletisim.gov.tr). Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, devlet ve özel sektörün dijitalleşme sürecinde eşgüdüm ve iş birliğini pekiştirmek üzere, sektör temsilcilerini 'Ulaştırma ve Altyapıda Dijital Gelecek Zirvesi'nde buluşturdu.
Mart 2021 Ekonomi reform paketinde dijital paranın ekonomik, teknolojik ve hukuki altyapısını oluşturacak adımların atılmakta olduğu belirtildi."
Müslümanlar açısından pek çok konuda olduğu gibi blokzincir teknolojisinin gelişmesiyle bu alanda da helal-haram tartışmaları gündeme geldi.
🔸 Bu konuda yapılan çalışmaları Prof. Dr. Murat Şimşek şu sözlerle özetledi:
"Helal yaşamın bir parçası olarak helal gıda, helal kazanç, helal turizm, helal ekonomi ve helal yönetim sistemleri gibi birçok alanda belgelendirmeye de ihtiyaç bulunmaktadır. Yeni teknolojik gelişmeler bu konuda yeni imkânlar sunmaktadır.
Örneğin blockchain özellikle akıllı sözleşme teknolojisi helal sertifikaları daha basit hale getirebilir ve helal sertifikası için imkânlar sunabilir. Bazı programlar helal, şüpheli ve haram gıda ürünlerini aramak için web'de gezinir. Mesela tam otomatik bot, günde ortalama 4500 ürünü tarar ve ürünü E-numaraları, helal yetkililer ve gıda maddelerinin coğrafi konumu için analiz eder.
Dijital olarak şifrelenerek blockchain üzerinden helal sertifikasının doğrulanması suretiyle çalışan programlar var. Tabii öncelikle bu sertifikaların güvenilirliği meselesi var. Bu konu suistimallere açık. Diyanet, TSE veya bunlara benzer güvenilirliği olan kurum ve kurulların denetiminde gerçekleştirilmiş, akredite edilmiş belgelendirmeler olmalıdır."