Arama
Kripto paralar helal mi? İslam hukuku açısından Bitcoin ve kripto paralar...
Bitcoin'in başını çektiği kripto paralara her geçen gün bir yenisi ekleniyor. İlk kez 2008 yılında dünya gündemine giren kripto paraların sayısı bugün 8 bin 795'e ulaşmış durumda. Kripto paraların gün geçtikçe daha fazla tercih edilir hale gelmesi ve değer kazanması, bazı soruları da beraberinde getiriyor. Peki, kripto paralar helal mi? Kripto paraların değerinin artması ya da düşmesinin faizle ilişkisi nedir? İslami finans ve İslam hukuku açısından kripto paralara nasıl bakmalıyız? Fıkhın pratik alanları üzerinde gerçekleştirdiği çalışmaları ile tanınan ve alanın önemli ilahiyatçılarından olan Prof. Dr. Murat Şimşek ile kripto paraların İslam fıkhı açısından durumunu konuştuk.
Kripto paraların ülke ekonomilerine dair etkisi, hem dünyada hem de ülkemizde sık sık tartışılıyor. Prof. Şimşek, şu anki yapı ile kripto paraların, ulusal ekonomiler açısından dezavantaj olduğunu ifade ediyor.
🔸 Ülke ekonomisine dair yöneticilerin alacakları kararların kripto paraların geleceği üzerinde etkili olacağına değinen Şimşek, dikkatli ve kontrollü bir sürecin takip edilmemesi durumunda büyük bir riskin oluşabileceğine dikkat çekiyor:
"Şu anki yapıya göre kripto paralar ulusal ekonomiler için bir dezavantaj gibi görünüyor. Bunun geleceğini ülke ekonomi yöneticilerinin alacağı kararlar ve atacakları adımlar belirleyecek. Tabii bu konuda çıkarılacak yasaların da büyük etkisi olacak.
Ülkemiz için yerel sermayenin kaybolması gibi bir risk söz konusudur. Dikkatli ve kontrollü bir süreç takip edilmediği takdirde birçok kişinin maddi zarar görmesi muhtemeldir. Bu konuda ülkemizde ilgili birimler tarafından çalışmalar ve takipler yapıldığına dair haberleri medyadan öğrenmekteyiz.
Bununla birlikte ülkeye döviz girdisi olarak da değerlendirilebilir. Globalde Türklerin aldığı dijital paralar ülkemizdeki Paribu ve BtcTurk gibi yerel borsalar vasıtasıyla ülkeye gelmekte ve ekonomiye katılmaktadır. Dijital paralar bir döviz olarak düşünüldüğünde ülkeye gelen bu paralar ekonomiye katkı sunar. Geçen günlerde Rusya'ya devlet olarak Btc ile ödeme yapmamız gibi."
Kripto-ekonomi yönündeki hızlı dijital değişim ve dönüşümde Türkiye'nin konumuna da değinen Prof. Şimşek, bu konuda Türkiye'de atılan adımlara ve gerçekleştirilen uygulamalara şu sözlerle yer verdi:
"Cumhurbaşkanlığı 11. Kalkınma Planı (2019-2023) blokzincir merkezli uygulamalara yer vermiştir. İlgili maddeler şöyledir:
🔸 Blokzincir tabanlı dijital merkez bankası parası uygulamaya konulacaktır (md. 249.5.).
🔸 Blokzincir uygulamalarının yaygınlaştırılmasını teminen ulaştırma ve gümrük hizmetlerinde gerekli hukuki ve fiziki altyapı çalışmaları tamamlanacaktır (md. 508.3.)
🔸 Kamu hizmetlerinin iyileştirilmesinde büyük veri, bulut bilişim, mobil platformlar, nesnelerin interneti, yapay zekâ, blokzincir gibi yeni teknolojilerden faydalanılabilmesi için süreç ve teknolojik altyapı iyileştirmeleri yapılacaktır (md. 809.2.).
Bu maddeler dijital merkez bankası kripto para biriminin çıkarılmasına dair bir hedef içermektedir. Böylece küresel piyasalardaki kripto-ekonomi yönündeki hızlı dijital değişim ve dönüşümde Türkiye'nin yer alması önemsenmiştir.
Sadece para piyasalarında değil, blokzincir, yapay zekâ vb. teknolojik ve dijital uygulamalara yönelik teknik ve hukuki altyapının hazırlanması da hedeflenmiştir. Ayrıca TÜBİTAK – BİLGEM tarafından Blokzincir Araştırma Laboratuvarı kurulmuştur."
Murat Şimşek, Türkiye'de dijital farkındalık, yapay zekâ ve sosyal medya üzerine yapılan bilinçlendirme çalışmalarına ise şu sözlerle dikkat çekti:
🔸 "Ülkemizde bu dönemde T.C. Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı tarafından 'Dijital Farkındalık ve Siber Vatan' kampanyası başlatıldı. #DijitalFarkındalık etiketiyle yapılan paylaşımda, "dünyada ve Türkiye'de sosyal medya kullanımı", "dijital farkındalık ve siber vatan", "dijital vatandaş", "dijital diplomasi", "dijital algı yönetimi", "siber güvenlik" ve "yapay zekâ" konularından bilgi kartlarına yer verildi (https://www.iletisim.gov.tr). Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, devlet ve özel sektörün dijitalleşme sürecinde eşgüdüm ve iş birliğini pekiştirmek üzere, sektör temsilcilerini 'Ulaştırma ve Altyapıda Dijital Gelecek Zirvesi'nde buluşturdu.
Mart 2021 Ekonomi reform paketinde dijital paranın ekonomik, teknolojik ve hukuki altyapısını oluşturacak adımların atılmakta olduğu belirtildi."
Müslümanlar açısından pek çok konuda olduğu gibi blokzincir teknolojisinin gelişmesiyle bu alanda da helal-haram tartışmaları gündeme geldi.
🔸 Bu konuda yapılan çalışmaları Prof. Dr. Murat Şimşek şu sözlerle özetledi:
"Helal yaşamın bir parçası olarak helal gıda, helal kazanç, helal turizm, helal ekonomi ve helal yönetim sistemleri gibi birçok alanda belgelendirmeye de ihtiyaç bulunmaktadır. Yeni teknolojik gelişmeler bu konuda yeni imkânlar sunmaktadır.
Örneğin blockchain özellikle akıllı sözleşme teknolojisi helal sertifikaları daha basit hale getirebilir ve helal sertifikası için imkânlar sunabilir. Bazı programlar helal, şüpheli ve haram gıda ürünlerini aramak için web'de gezinir. Mesela tam otomatik bot, günde ortalama 4500 ürünü tarar ve ürünü E-numaraları, helal yetkililer ve gıda maddelerinin coğrafi konumu için analiz eder.
Dijital olarak şifrelenerek blockchain üzerinden helal sertifikasının doğrulanması suretiyle çalışan programlar var. Tabii öncelikle bu sertifikaların güvenilirliği meselesi var. Bu konu suistimallere açık. Diyanet, TSE veya bunlara benzer güvenilirliği olan kurum ve kurulların denetiminde gerçekleştirilmiş, akredite edilmiş belgelendirmeler olmalıdır."
Kripto paraların değerinin artması ya da düşmesinin faizle ilişkili olup olmadığı da merak edilen konulardan biri.
🔸 Zira İslam'da haram sayılan faizin kripto para sisteminde yer alıp almadığı, bu anlamda caiz olup olmadığı sıklıkla tartışılıyor.
🔸 Prof. Şimşek, bu konuda meselenin borsayla yakından ilişkili olduğuna dikkat çekiyor:
"Şayet spekülatörler olmasa, insanlar sadece yatırım ve reel karşılığı olan kripto paralar üzerinde spot işlemler yapsalar bir sorun olmamaktadır. Ancak maalesef kripto para dünyasının hiç de o kadar masum ve duyarlı olmadığını görüyoruz. Şu anki yapısıyla büyük dalga hareketlerine açık durumdadır.
Örneğin elinde toplu kripto para bulunduranların piyasayı kendi hedefleri doğrultusunda yönlendirme imkanları bulunuyor. Şunu belirtmeliyiz ki piyasanın sadece spot işlemler üzerinden yürümeyip margin, futures gibi kaldıraçlı işlemlere dönmesi volatilitenin oldukça fazla olmasının nedenlerinden biridir, belki de en önemlisidir. Bu durum dijital para piyasasının manipülasyona oldukça açık olduğunu gösteriyor.
Sistem aslında bağımsız çalışmalara izin vermekte ancak bu şekilde güçlenme imkânı pek bulunmamakta. Güçlü olabilmek için günümüz borsasında olduğu gibi, kripto borsalarına üye olmak gereklidir.
Sırf volatiliteye bağlı olarak caiz olup olmadığını belirlemek güçtür. Buradaki arz talebin gerçekliği önemlidir. Altında da bazen büyük dalgalanmalara konu olabilmektedir. Tabii kripto paralardaki dalgalanma katsayı olarak oldukça yüksektir. Yine de bunu doğrudan caizliği ile ilişkilendirmek çok kolay değildir."
Blokzincir teknolojisini yalnızca kripto paralarla sınırlandırmamak gerektiğini vurgulayan Prof. Dr. Murat Şimşek, bu dijital gelişmelerin pek çok kolaylık ve yeni imkân sağladığına da dikkat çekiyor:
🔸 "Bunu hayırda, iyi ve güzelde kullanma imkânı da var, şerde yani kötü yolla kullanma imkânı da var. Bunların bazılarını sayabiliriz. Örneğin blokzincirin bilim, sanat, sağlık, eğitim, iletişim, yönetim ve denetim alanlarındaki sağladığı yenilikler, akıllı yönetim, akıllı ulaşım, akıllı yaşam, doğal kaynakların akıllı kullanımı ve akıllı ekonomi gibi birçok uygulamayı içeren akıllı kent projeleri, yapay zekâ ve algoritmayla yakından ilişkisi olan diğer uygulamalar, makinelerin haberleşmesi gibi yapay zekâ alanlarında, endüstri 4.0 ve otonom sistemlerde yeni imkanlar ve de dijital kimlik, bankacılık, siber güvenlik ve elektronik tıbbi kayıt sistemlerinde kullanımı gibi yeni nesil örnekler bunlardan bazılarıdır. İşte kripto paralar da esasında bu sistemin çok küçük bir parçasıdır."
Şimşek, alandaki çalışmaların fıkhi açıdan henüz yeterli olmadığına, bu konunun çok yönlü ve katmanlı olarak ele alınması, her paranın fıkhi açıdan ayrı değerlendirilmesi gerektiğine işaret ediyor:
🔸 "Bu konu daha 10 küsur yıllık bir geçmişe sahip olduğu için bu alandaki fıkhi çalışmalar henüz yeterli değildir. Yapılmış araştırmalar ve fetvalar yok değildir ancak mesele tam olarak kavranmadan acele kararların verildiği de görülmektedir. Fıkıh tabiriyle söylemek gerekirse bu meselede tafsil vardır. Yani meseleyi çok yönlü ve katmanlı olarak ele almak, her bir uygulama ve belki de her bir parayı ayrı değerlendirmek gerekecektir. Çünkü her bir şirketin finans, para politikası birbirinden farklı olabilmektedir.
Kripto paralara yatırım şartları da yine bu çerçevede düşünülmelidir. Tabii burada İslam dünyası bu küresel olayda bir figüran olarak kalacak mı, yoksa bir aktör olarak bu teknolojiyi kullanıp kendi değer sistemi içerisinde alternatifler gerçekleştirebilecek mi? Önce bunu cevaplamalıyız.
İslam ekonomisinin alternatif uygulamalarında olduğu gibi bu alanda daha paylaşımcı, daha ahlaki, hatta daha insani bir ekonomik düzene yönelik aktif rol alabilecek mi? Esas üzerinde durmamız gerek husus bu olmalı sanırım."