Arama
Kur'an-ı Kerim hattatı bir hanım: Esma İbret ve hayatı
Esma İbret Hanım, Osmanlı kadın hattatlarının önde gelen ismi; aynı zamanda da Mahmud Celâleddin Efendi'nin eşi… İkisi de Osmanlı hattatlarından. Esma Hanım'ın 15 yaşında kabiliyeti keşfedilir ve hat sanatındaki macerası başlar. 25 yaşında artık dönemin en meşhur hattat hanımıdır kendisi. Onun bu yeteneği, nezaketi, sabrı "İbret" ismiyle taçlandırılır. Bir de "Kur'an-ı azimüşşan"ı yazmak nasip olur Esma İbret Hanım'a... Özel bezemelerle dikkat çeken iki Kur'an-ı Kerim yazar. Gelin yeteneğiyle dillere destan olan Esma Hanım'ı yakından tanıyalım.
(x) Esmâ İbret'in sülüs-nesih bir kıt'ası.
📌 Esma Hanım'ın müzelerde sülüs - nesih hattıyla yazdığı birkaç hilyesi mevcuttur.
◾ Bugüne kadar celî sülüs hattına rastlanmamıştır. İbnülemin Mahmud Kemal İnal'ın deyişiyle "kadıncağız *merdâne yazmıştır."
(x) *Mert bir insana yakışır tarzda, mertçe, yiğitçe.
◾ Yazısının ulaştığı seviyeyi gösteren şöyle bir hadise nakledilir:
Yüksek mevki sahibi bir zat bir ramazan günü Mahmud Celâleddin Efendi'den bir en'âm-ı şerif ister. Hazırda böyle bir eseri bulunmadığı için canı sıkılan Mahmud Celâleddin'in üzüntüsünü akşam eve geldiğinde farkeden hanımı Esmâ İbret bunun sebebini öğrenince, "Ben sizin yazınızı taklit ederek bir en'âm-ı şerif yazmıştım, ama istenilen derecede güzel ve sanatlı olmasa gerektir" diyerek en'âmı kocasına gösterir. Mahmud Celâleddin, hanımının nesih hattında eriştiği başarının derecesine hayran olup bazı yerlerini tashih ederek kendi imzasını koyduktan sonra en'âm-ı şerifi sipariş sahibine ulaştırır. Durumu da gizlemediği için hanımının bu başarısı takdir edilir.
(x) 📌İbnülemin Mahmud Kemal İnal kimdir?
(x) İbnülemin Mahmut Kemal, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e geçişin en yakın tanığı olarak bilinir. Osmanlı Devleti'ne 33 yıl boyunca çeşitli görevlerde hizmet etmiş bir isim. Kuvvetli bir inanca, güçlü bir hafızaya ve geniş bir tarih bilgisine sahipti. Son dönem Osmanlı şairleri, müzisyenleri, sadrazamları ve hattatlarına dair kaleme aldığı eserleriyle bu kişilerin unutulmalarını önlemeye çalıştı.
◾ Esma Hanım, 25 yaşına geldiğinde artık dönemin en tanınmış kadın hattatı olur. Bunda tabi ki hem hocası hem de eşi olan Mahmud Celâleddin Efendi'nin etkisi de büyüktür. İkisi birlikte hat sanatı ile dolu bir ömür geçirir.
◾ Diğer yandan, Esmâ İbret Hanım'a bu lakabın verilmesindeki mana sadece yeteneğinden kaynaklanmaz; onun sanattaki kabiliyetinin yanında nezaketi ve tevazusu da bu lakabın içini çok güzel doldurur.
◾ Hat sanatı yazıya ruh verdiği gibi insana da ruh veren bir sanat olduğundan, Esma Hanım'ın da ruhuna tevarüs eder. Sabrının, nezekatinin ve tevazusunun artmasını sağlar.
(x) Esmâ İbret'in muhakkak-sülüs-nesih bir hilyesi.
📌Esma İbret Hanım'a hayatında bir de Kur'an-ı azimüşşan yazmak nasip olur. Özel bezemeleri ile dikkat çeken iki Kur'an-ı Kerim yazar. 1796 yılında yazdığı ilk Kur'an, 2008 yılında Christie's de (Londra) satışa çıkarılır. 1827 yılında 47 yaşında iken yazdığı ikinci Kur'an, Topkapı Sarayı Müzesi'ndedir.
(x) İslam uygarlığında hat sanatının temelleri
◾ Günümüze kadar ulaşabilen eserleri arasındaki hilyelerden bir tanesi Topkapı Sarayı Müzesi'nde, bir diğeri de Kahire Müzesi'nde bulunmaktadır. Birkaç sülüs ve nesih yöntemle yazılmış hattı ve bir hilyesi ise Türk ve İslam Eserleri Müzesi'nde (Evkafı İslamiyye Müzesi) ve bulunmaktadır. (İbnül Emin Mahmud Kemal İnal, Son Hattatlar, İstanbul, 1970, s.87)
(x) Mahmud Celâleddin'in celî sülüs zer-endûd bir levhası.
Kafkasya'nın Dağıstan bölgesinde dünyaya geldi. Şeyh Hamdullah'ın ve Hâfız Osman'ın eserlerine bakarak kendi gayretiyle sanatını geliştirdi.
Mushaf, en'âm-ı şerîf, evrâd-ı şerîfe, dua kitapları, kıta, murakkaa, hilye ve levha şeklinde mükemmel yazıları vardır. Eyüp'teki Mihrişâh Vâlide Sultan türbesinin 1207/1793 târihli, mermer üzerine celî sülüs yazıları Mahmud Celâleddin Efendi'ye aiitir.
(x) Mahmud Celâleddin Efendi'nin celî sülüs bir istifi (İÜ Ktp., İbnülemin, nr. D. 136)
Boğaz'ın İstavroz semtinde yaşamını sürdürürken 1245 yılında vefat edince Eyüpsultan civarındaki Şeyh Murad Dergâhı hazîresine gömüldü. Esmâ İbret Hanım'ın da kocası Mahmud Celâleddin'in yanına defnedildiğine dair bir rivayet mevcuttur.
(x) Murad-ı Buhari (Şeyh Murad) Dergahı
(x) İstanbul Eyüp'te 17. yüzyıl ortalarında medrese olarak kuruldu ve 1715'te tekkeye dönüştürüldü.
Özge Özkul
ozge.ozkul@fikriyat.com.tr