Arama
Özlü konuşma sanatı: Cevâmiu’l-kelim
Geçmişten bu yana insanlar konuşma üslubu üzerinde durmuş, az ve öz konuşmanın kıymetini her zaman dile getirmişlerdir. Hatta çoğu zaman konuşmaktan öte susmanın daha faydalı olduğu idrak edilmiştir. Öyle ki lügatimizde "Söz gümüşse sükut altındır" gibi pek çok deyiş ve atasözü yer edinmiştir. Konuşmanın böyle mühim olduğu bir vakitte insanlık hitap ettiği kitleye karşı sözcüklerin gücünden faydalanmış ve diyeceklerini uzatmadan az ve öz konuşmaya gayret etmiş, güzel konuşma sanatı olan bu belagat üslubunu Peygamber Efendimiz'den (SAV) miras almıştır.
Cevâmiu'l-kelim Nedir?
➡ Cevamiu'l- kelimim hakkındaki diğer görüşlere geçmeden önce kelimenin köküne ve tam olarak ne anlama geldiğine bakalım. "Cevâmiu'l-kelim" Arapça kökenli bir kelime olup isim tamlamasına tabi olmuş bir kavramdır. Bu kavram Arapçada جمع kökünden toplayan, cem eden anlamına gelen cevami ve söz anlamına gelen el- Kelim sözcüğünün birleşmesinden meydana gelmiştir. Kelimenin bütününe bakarsak "cevâmiu'l-kelim", birçok manayı içinde toplayan, barındıran demek olup az sözle çok şey ifade eden veciz sözlerin karşılığıdır.
➡ Bu söz kime ait olduğuna bakılmaksızın geçmişten günümüze kullanılagelmiştir. Hadislerde karşımıza çıkan ve Peygamber Efendimize (SAV) isnad edilen kelime güzel konuşma ve üslup üzerine birçok örneği barındırır. Bunlardan Abbasi Halifesi Ömer b. Abdülaziz'in "Cevamiu'l-kelim'i bilmeden insanlarla (ilmî) tartışmaya giren kişiye şaşarım." sözü ile az ve öz konuşmaya dikkat çeken Peygamberimiz'in (SAV) "Allah'a ve âhiret gününe inanan, ya hayır söylesin ya da sussun." sözleri buna örnektir.
(Buhârî, Edeb 31, 85, Rikak 23; Müslim, Îmân 74, Lukata 14. Ayrıca bk. Ebû Dâvûd, Edeb 123; Tirmizî, Kıyâmet 50)
(Mâzerî, el-Mu‛lim bifevâidi)
CEVAMİU'L-KELİM HAKKINDAKİ MUHTELİF GÖRÜŞLER
➡ Kur'an-ı Kerim, Mekke'de nazil olmaya başladığında ve Peygamberimize (SAV) nübüvvet müjdesi verildiğinde Arap toplumunda şiir, belagat, hitabet oldukça güçlenmiş bu hususta Ukaz panayırında şiir yarışmaları yapılıyordu. Beğenilen şiirler var olduğu günden bu yana kutsal atfedilen Kabe'ye asılıyordu.
➡ Dönemin şartlarına bakıldığında Kur'an-ı Kerim, Peygamber Efendimiz Muhammed Mustafa'ya (SAV) verilmiş en büyük mucizeydi. Onu yalanlamaya çalışan müşrikler, Kur'an-ı Kerim'in muazzam belagat ve hitabetinden etkilenip İslam çağrısına kulak vermişlerdi. İslam tarihinde Kur'an-ı Kerim'in büyüleyici etkisine en güzel örnek de Hz. Ömer'in (RA) Peygamber Efendimiz'i (SAV) öldürmeye giderken duyduğu Ta-ha suresinden etkilenmesi ve Müslüman olmasıdır.
➡ Dönem göz önüne alındığında görürüz ki Kur'an-ı Kerim'i yalanlamaya çalışan müşrikler "Bu sözler Muhammed'in uydurmasıdır. Muhammed efsunlu bir şairdir, sözleriyle sizi kandırıyor!" gibi naralarla Peygamber Efendimize (SAV) iftira atmış, Kur'an'ın ilahi bir kitap olduğunu inkâr etmişlerdir.
➡ Bunun Üzerine Yüce Allah (CC) Kur'an-ı Kerim'in belagat gücünü ve ilahi oluşunu ispat için inkârcılara İsra suresi 88. ve Lokman suresi 27. ayetleri nazil etmiş ve onlara meydan okumuştur.
قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْاِنْسُ وَالْجِنُّ عَلٰٓى اَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هٰذَا الْقُرْاٰنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهٖ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهٖيراً
De ki: "Yemin ederim, bu Kur'an'ın bir benzerini ortaya koymak için ins ve cin bir araya gelip birbirine destek olsa dahi onun benzerini ortaya koyamazlar."
وَلَوْ اَنَّ مَا فِي الْاَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ اَقْلَامٌ وَالْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِه۪ سَبْعَةُ اَبْحُرٍ مَا نَفِدَتْ كَلِمَاتُ اللّٰهِۜ اِنَّ اللّٰهَ عَز۪يزٌ حَك۪يم
"Eğer yeryüzündeki ağaçlar kalem, deniz de mürekkep olsa, arkasından yedi deniz daha ona katılsa, Allah'ın sözleri (yazmakla) yine de tükenmez. Şüphesiz Allah mutlak güç sahibidir, hüküm ve hikmet sahibidir."
➡ Sözün ve hitabetin bu kadar güçlü olduğu dönemde Peygamber Efendimiz'in (SAV) cevamiu'l-kelim üzerine sahih kabul edilen sözlerinden yola çıkarak İslam alimleri bu konuda farklı görüşler ileriye sürmüştür. Bunlar arasında cevamiu'l-kelim tabirinin Kur'an-ı Kerim, hadisler, hem hem Kur'an- Kerim de hadisler olduğu veya bunların bir kısmı olduğu görüşleri savunuldu.
Cevamiu'l-kelim Kur'an'dır Görüşünü Benimseyen Alimler
➡ Meşhur hadis yazarı Buhari, cevamiu'l-kelim ile ilgili hadisi Sahih-i Buhari eserinde konuyla ilgili kısımlara yazmıştır. Hadisin kullanıldığı kısımlara bakıldığında Buhari'nin naklettiği Cevâmiu'l-kelimin, Allah'ın (CC), Kur'an-ı Kerim'den önceki ilahi kitaplarda yazılı birçok emrin toplanmasıyla beraber Peygamber Efendimiz'e (SAV) de bu ilimden verildiği minvalinde nakletmiştir.. Bundan yola çıkarak Buhari'nin cevamiu'l-kelim tabirinden Ku'an- Kerim'i anladığını görürüz.
➡ Aynı şekilde İmam Buhari'nin önde gelen şarihleri arasından İbn Hacer ve İbn Battal el- Kurtubî de aynı görüştedir. El- Kurtubi hadisin şerhini şöyle açıklamaktadır: "Cevâmiu'l-kelim'den maksat Kur'an'dır. Zira ondaki bir ayet, muhtelif birçok manaya gelmekte, muhtelif tevilleri olmaktadır."
(Zemahşerî, el-Fâik, 1: 11, 2: 227)
Cevamiu'l-Kelim Hadistir Görüşünü Benimseyen Alimler
➡ İbn Kuteybe Hz. Peygamber'in (SAV) konuşma vasıflarından birisinin "cevâmiu'l-kelim" olarak aktarır. İbn Hibbân da bu görüşü savunmakta olup, Ebû Hüreyre'den (RA) rivayet getirerek Peygamber Efendimiz'in (SAV) kendisine verilen "cevâmiu'l-kelim" sayesinde tüm peygamberlerden üstün olduğunu ifade eder.
➡ El-Husarî el-Kayravânî'ye göre Hz. Peygamber'in bütün hadisleri"cevâmiu'l-kelim"dir.
➡ Zemahşerî ise "Ben Arapların en fasih konuşanıyım." rivayetini öne sürerek "cevâmiu'l-kelim"in, Hz. Peygamber'in (SAV) konuşma tarzı olduğu görüşünü savunur. Neticede birçok alime göre Peygamber Efendimiz'e (SAV) bahşedilmiş bir fesahat ve belagat kabiliyeti vardır. Bunun sayesinde Peygamberimiz anlam derinliklerine kolayca iner ve kendisine ilham edilen hikmetlerle de konuşurdu. Dolayısıyla da onun hadisleri cevâmiu'l-kelimdir.
(Zemahşerî, el-Fâik, 1: 11, 2: 227)