Arama
Özlü konuşma sanatı: Cevâmiu’l-kelim
Geçmişten bu yana insanlar konuşma üslubu üzerinde durmuş, az ve öz konuşmanın kıymetini her zaman dile getirmişlerdir. Hatta çoğu zaman konuşmaktan öte susmanın daha faydalı olduğu idrak edilmiştir. Öyle ki lügatimizde "Söz gümüşse sükut altındır" gibi pek çok deyiş ve atasözü yer edinmiştir. Konuşmanın böyle mühim olduğu bir vakitte insanlık hitap ettiği kitleye karşı sözcüklerin gücünden faydalanmış ve diyeceklerini uzatmadan az ve öz konuşmaya gayret etmiş, güzel konuşma sanatı olan bu belagat üslubunu Peygamber Efendimiz'den (SAV) miras almıştır.
➡ Dönem göz önüne alındığında görürüz ki Kur'an-ı Kerim'i yalanlamaya çalışan müşrikler "Bu sözler Muhammed'in uydurmasıdır. Muhammed efsunlu bir şairdir, sözleriyle sizi kandırıyor!" gibi naralarla Peygamber Efendimize (SAV) iftira atmış, Kur'an'ın ilahi bir kitap olduğunu inkâr etmişlerdir.
➡ Bunun Üzerine Yüce Allah (CC) Kur'an-ı Kerim'in belagat gücünü ve ilahi oluşunu ispat için inkârcılara İsra suresi 88. ve Lokman suresi 27. ayetleri nazil etmiş ve onlara meydan okumuştur.
قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْاِنْسُ وَالْجِنُّ عَلٰٓى اَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هٰذَا الْقُرْاٰنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهٖ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهٖيراً
De ki: "Yemin ederim, bu Kur'an'ın bir benzerini ortaya koymak için ins ve cin bir araya gelip birbirine destek olsa dahi onun benzerini ortaya koyamazlar."
وَلَوْ اَنَّ مَا فِي الْاَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ اَقْلَامٌ وَالْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِه۪ سَبْعَةُ اَبْحُرٍ مَا نَفِدَتْ كَلِمَاتُ اللّٰهِۜ اِنَّ اللّٰهَ عَز۪يزٌ حَك۪يم
"Eğer yeryüzündeki ağaçlar kalem, deniz de mürekkep olsa, arkasından yedi deniz daha ona katılsa, Allah'ın sözleri (yazmakla) yine de tükenmez. Şüphesiz Allah mutlak güç sahibidir, hüküm ve hikmet sahibidir."
➡ Sözün ve hitabetin bu kadar güçlü olduğu dönemde Peygamber Efendimiz'in (SAV) cevamiu'l-kelim üzerine sahih kabul edilen sözlerinden yola çıkarak İslam alimleri bu konuda farklı görüşler ileriye sürmüştür. Bunlar arasında cevamiu'l-kelim tabirinin Kur'an-ı Kerim, hadisler, hem hem Kur'an- Kerim de hadisler olduğu veya bunların bir kısmı olduğu görüşleri savunuldu.
Cevamiu'l-kelim Kur'an'dır Görüşünü Benimseyen Alimler
➡ Meşhur hadis yazarı Buhari, cevamiu'l-kelim ile ilgili hadisi Sahih-i Buhari eserinde konuyla ilgili kısımlara yazmıştır. Hadisin kullanıldığı kısımlara bakıldığında Buhari'nin naklettiği Cevâmiu'l-kelimin, Allah'ın (CC), Kur'an-ı Kerim'den önceki ilahi kitaplarda yazılı birçok emrin toplanmasıyla beraber Peygamber Efendimiz'e (SAV) de bu ilimden verildiği minvalinde nakletmiştir.. Bundan yola çıkarak Buhari'nin cevamiu'l-kelim tabirinden Ku'an- Kerim'i anladığını görürüz.
➡ Aynı şekilde İmam Buhari'nin önde gelen şarihleri arasından İbn Hacer ve İbn Battal el- Kurtubî de aynı görüştedir. El- Kurtubi hadisin şerhini şöyle açıklamaktadır: "Cevâmiu'l-kelim'den maksat Kur'an'dır. Zira ondaki bir ayet, muhtelif birçok manaya gelmekte, muhtelif tevilleri olmaktadır."
(Zemahşerî, el-Fâik, 1: 11, 2: 227)
Cevamiu'l-Kelim Hadistir Görüşünü Benimseyen Alimler
➡ İbn Kuteybe Hz. Peygamber'in (SAV) konuşma vasıflarından birisinin "cevâmiu'l-kelim" olarak aktarır. İbn Hibbân da bu görüşü savunmakta olup, Ebû Hüreyre'den (RA) rivayet getirerek Peygamber Efendimiz'in (SAV) kendisine verilen "cevâmiu'l-kelim" sayesinde tüm peygamberlerden üstün olduğunu ifade eder.
➡ El-Husarî el-Kayravânî'ye göre Hz. Peygamber'in bütün hadisleri"cevâmiu'l-kelim"dir.
➡ Zemahşerî ise "Ben Arapların en fasih konuşanıyım." rivayetini öne sürerek "cevâmiu'l-kelim"in, Hz. Peygamber'in (SAV) konuşma tarzı olduğu görüşünü savunur. Neticede birçok alime göre Peygamber Efendimiz'e (SAV) bahşedilmiş bir fesahat ve belagat kabiliyeti vardır. Bunun sayesinde Peygamberimiz anlam derinliklerine kolayca iner ve kendisine ilham edilen hikmetlerle de konuşurdu. Dolayısıyla da onun hadisleri cevâmiu'l-kelimdir.
(Zemahşerî, el-Fâik, 1: 11, 2: 227)
Cevamiu'l-Kelim Kur'an ve Hadistir Görüşünü Benimseyen Alimler
➡ Herevî, Muhammed b. Fütûh el-Humeydî, İbnü'l-Esîr el-Cezerî gibi alimlere göre hadiste yer alan" Bana cevâmiu'l-kelim verildi" ifadesinden kasıt Kur'an-ı Kerim'dir. Allah (CC) lütfuyla çokça manayı az kelimede toplamış ve Hz. Peygamber (SAV) aracılığıyla tebliğ ettirmiştir. Buna ek olarak da, "O, duaların "cevâmiu'l-kelim"olanlarını yapmayı severdi" hadisinden yola çıkarak buradaki maksadın Allah'a övgü ve isteme adabını içinde toplayan dualar olduğunu dolayısıyla Peygamber Efendimiz'e verilen "cevâmiu'l-kelim"den maksat Kur'an olmakla beraber Hz. Peygamber'in (SAV) kelamı ve dualarını da kapsadığını söyler.
Cevamiu'l-kelim Kur'an ve Hadislerin Kısmıdır Görüşünü Benimseyen Alimler
➡ Buhârî'nin ilk şârihlerinden Hattâbî'ye göre "cevâmiu'l-kelâm" veciz kelam demektedir. Başka bir deyişle az kelimeden oluşan, manası derin ve çeşitli hükümler içeren vecizlerdir. Bu sebeple hadislerin hepsi cevamiden değildir ama bir kısmı cevamidendir. Bu görüşü benimseyenler arasında İmam Şafiî, İshâk b. Râhûye, Ahmed b.Hanbel, İmam Nevevî ve İbn Receb el-Hanbelî gibi birçok âlim sayılabilir.
(İbnü'l-Esîr, en-Nihâye fî garîbi'l-hadîs, 1: 811)
Tasavvuf ehlinin "cevâmiu'l-kelim" Anlayışı
➡ Tasavvuf ehlinde "cevâmiu'l-kelim" kavramı bambaşka bir anlayışla yorumlanır. Onlara göre Hz. Peygamber'e (SAV) cem etme, toplama, bir araya getirme cami' (الجمع) makamı verilmiştir. O'nun (SAV) makamı, bir ile çoğu, öz ile detayı bir arada tutar. Hatta bütün isimlerin makamını camiʿdir bu yüzden Peygamber Efendimiz (SAV) "Bana "cevâmiu'l-ke- lim" verildi." demiştir.
➡ Sonuç olarak Hz. Peygamber'in "Bana "cevâmiu'l-kelim" verildi." ya da "Ben cevâmiu'l- kelim ile gönderildim." hadisi tek başına bir hadis olmayıp Peygamber Efendimiz'in (SAV) özelliklerinin sayıldığı hadisin bir kısmıdır. Rivayetlerde geçen "cevâmiu'l-kelim" tabirinden maksadın Kur'an olduğunu söyleyen alimlerin yanında hadis veya vecizleri olduğu görüşleri de olabileceğine dair şerhler yapılmıştır. Bazı âlimlerce de namaz gibi ibadetlerde okunan Kur'an ayetleri dışındaki dua ve zikirler de cevâmiu'l-kelimdir.