Arama
Türk diyarlarındaki mevlid yansımaları
Müslüman coğrafyalardan olan Kafkasya ve Türkistan bölgeleri, bir dönem SSCB'nin kısıtlamalarına maruz kalsalar da İslam'ı yaşamaktan ve yaymaktan hiçbir zaman vazgeçmemişlerdir. Bu inancın ve bağlılığın kaynağı şüphesiz Peygamberimiz Hz. Muhammed'e (SAV) duyulan derin sevgidir. İşte bu sevgi, Türk diyarlarında birbirinden güzel mevlidlerin kaleme alınmasına vesile olmuştur...
KUMUK EDEBİYATINDA MEVLİD
◾ Kafkasya'da yaşayan Türk topluluklarından biri de Kumuk Türkleridir. Kıpçak dil özelliklerine sahip olan bu lehçe, Kumuk Türkçesi kapsamında Türk - İslam edebiyatına önemli katkıları bulunmaktadır.
◾ Azerbaycan Türkçesine oldukça benzeyen bu lehçenin yazılı edebiyatı, Kafkasya'daki diğer topluluklar gibi 19. yüzyılda gelişmeye başlar.
◾ Kumuk edebiyatının başlıca mevlidhanları ve yapıtları şöyledir: Abusupyan Akayev (Acem Mevlidi), Nuhay Batırmırzayev (Mevlid) Abdurreşid Arslanmurzayev (Mirac), İbrahim Mugammataliyev (Kirabu Can Rasul).
Mevlidhan ne demektir?
Arapça kökenli mevlid kelimesinden türeyen mevlidhan, "mevlid okuyan kimselere" verilen isimdir.
Abusuphan Akayev kimdir?
1872-1931 yılları arasında Kumukya'da dünyaya gelen alim, sanatçı, şair, gazateci ve eğitimci bir kimsedir.
ABUSUPYAN AKAYEV - ACEM MEVLİDİ
◾ Kumuk halk edebiyatının öncülerinden olan Abusuphan Akayev; fıkıhtan hadise, tecvidden kelama pek çok İslami alanda çalışmalar yapmış bir alimdir. Aşağıda Akayev'in, Kumuk mevlid geleneğinin en önemli örneklerinden biri olan Acem Mevlidi'nden bir kısım yer almaktadır.
➡ Allag'a maktab etip / Başlaylık söylemege / Boluşluk dalap etip / Mevlidni küylemege
➡ Allah'ı anarak / Başlıyoruz söylemeye / Bolluk bereket dileyip / Mevlidi okumaya (söylemeye)
Küylemek ne demek?
Küylemek fiili cümle içinde durumuna göre anlamı değişen bir sözcüktür. Asıl anlamı yanmak olan fiil, yukarıdaki mevlidin içinde söylemek ve okumak manalarını karşılar.
ÖZBEKİSTAN'DA MEVLİD GELENEĞİ
◾ Özbekistan, Türk-İslam alemi için oldukça ehemmiyet gösterilen bir ülkedir. Günümüze kadar Semerkant, Buhara ve Hive ilmin ve bilimin merkezi olmuştur.
◾ Özbek diyarı; Farabi, İbn-i Sina, Harezmi, Biruni gibi önemli bilim insanları ve alimlerin yetiştirildiği bir memlekettir. İslam'ın hakim olduğu bu coğrafyada mevlid geleneği de yaşatılmaktadır.
◾ Özbek Türkçesinde; Yusuf Köpeyoğlu, Şadi Cangiroğlu ve Halveti/ Hîlveti gibi önemli isimler mevlidler kaleme almışlardır. Bu minvalde Özbekistan'da önemli mevlidhanların ve mevlidlerin sayısının da fazla olduğunu söyleyebiliriz.
MEVLİD-İ ŞERİF TÜRKÎ
◾ Dönemin önemli alimlerinden Lengerî, Özbek edebiyatındaki mevlid eksikliğini fark eder ve öğrencisi Hîlveti'den bir mevlid yazmasını ister, öğrencisi ise bu isteği seve seve kabul eder. Daha sonra Hîlveti, Mevlid-i Şerif Türkî isimli eserini kaleme alır.
◾ 1900'lerde Sovyet hakimiyeti altında olan Özbek Türkleri, mevlid okumalarını gizli yapmak zorundadır. Yakalandıkları takdirde hapisle hatta ölümle cezalandırılacaklarını iyi bilmektedirler.
◾ Sovyetler dağılıp yasaklar kalktığında Hîlveti'nin Mevlid-i Şerif Türkî eseri Kiril alfabesiyle Hayrullah Kasım Ertük ve daha sonra da Abdülhamid Kurbanov tarafından yayımlanır.
HÎLVETİ'NİN MEVLİDİ
◾ Hîlveti, Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (SAV) doğumundan mucizlerine kısacası hayatına dair pek çok ayrıntıyı Mevlid-i Şerif Türkî eserinde anlatmıştır.
◾ Örnek olarak aşağıdaki dörtlükte Peygamberimizin (SAV) şefkati, merhameti ve güzel ahlakı işlenmiştir. Hîlveti, Cebrail ( AS) ve Mikail'in (AS) kuş kılığına girerek Peygamberimizin merhametine şahit olduklarını kaleme alır.
➡ Kördü ikki kuş Muhammed şefkatin,
Eylegen mazlumlarga himmetin.
Birisi silkindi boldı Cebrail,
Biri Mikail körüng hükm-i Celil
➡ Gördü iki kuş Muhammed şefkatin,
Eyledi mazlumlara himmet.
Birisi silkelendi oldu Cebrail,
Biri Mikail göründü hükm-i Celil