Arama
Vesvese nedir? İbadetlerde vesveseden korunmanın yolları...
Vesvese, kişinin iradesi dışında, bireyi tedirgin eden ve şuurla kovulamayan düşüncelerdir. Bireyleri gereksiz evham, kaygı ve üzüntüye hatta karamsarlığa sürükleyen vesveseye kapılmak, İslam dini açısından sakıncalı görülen bir durumdur. Hem Kur'an-ı Kerim'de hem hadis-i şeriflerde vesvesenin kaynağı Müslümanlara bildirilmiş; vesvese ile başa çıkabilmek için Allah'a tevekkül etmek ve O'na sığınmak, İslam'ın buyruklarına uymak ve bunu aşmamak öğütlenmiştir. Peki, vesvese nedir? Kur'an-ı Kerim'de vesvese nasıl geçer? İbadetlerde vesveseden korunmanın yolları nelerdir?
Mukaddes kitabımız Kur'an-ı Kerim'de vesvese beş ayette geçer. Bu ayetlerde şeytanın ve nefsin insanı saptırmasına dair etkiden söz edilmektedir.
🔸 "Derken şeytan, kapalı olan avret yerlerini birbirine göstermek için onlara fısıldayıp kafalarını karıştırdı ve "Rabbiniz size bu ağacı sırf melek olursunuz veya ebedî yaşayanlardan olursunuz diye yasakladı" dedi." A'râf suresi 20. ayet
🔸 "Derken, şeytan şöyle diyerek onun kafasını karıştırdı: Ey Âdem! Sana sonsuzluk ağacının ve son bulmayacak bir hükümranlığın yolunu göstereyim mi?" Tâhâ suresi 120. ayet
🔸 "De ki: Cinlerden olsun insanlardan olsun, insanların kalplerine vesvese sokan sinsi şeytanın şerrinden insanların rabbine, insanların mâlik ve hâkimine, insanların mâbuduna sığınırım!" Nâs suresi
🔸 Taberî tefsirine göre A'râf sûresinin 20. ayetinde şeytanın Hz. Âdem'e ve eşine vesvese verdiği, yasak olduğu bildirilen ağacın ürününden yemelerinin bundan kaynaklandığı belirtilir.
🔸 21. ve 22. ayetlerde anlaşılan manaya göre vesvese "aldatma, yanıltma, saptırma" anlamında zikredilmiştir.
Vesvese konusuna hadis-i şeriflerde de değinilmiş; onun daha çok şeytan tarafından insanın içine atılan ve imana zarar vermeyi amaçlayan özelliklerine yer verilmiştir.
🔸 Peygamber Efendimizin (sav) Arafat gecesindeki duasında "Allahım! ... vesveseden sana sığınırım" demiştir.
(x)Tirmizî, Du'â', 78
🔸 Hadis-i şeriflerde şeytanın, insanın içinde kanın damarlarda dolaşması gibi dolaştığı bildirilmektedir.
"Kanın bedende dolaştığı gibi şeytan da insana hulûl eder."
(x)Buhari, Ahkâm, 21
🔸 Gazzâli, bu hadise ilişkin "şeytani tesirlerin insanın iç dünyasına yansıması" olarak yorumlamış ve kendisinin de bazen hiç beklemediği durumlarda içine çeşitli vesveselerin doğduğunu söylemiştir.
🔸 Peygamber Efendimiz (sav), şeytanın baskı ile insanı şer olanlarla korkuttuğunu, tehdit ettiğini ve hakkı yalanladığını ifade etmiş; meleğin ise hayır vaat ederek hakkı doğruladığını belirtmiştir.
🔸 İnsanın şeytanın baskısını kalbinde hissetmesi durumunda kovulmuş şeytandan Allah'a sığınmasını öğütleyen Resul-i Ekrem Efendimiz (sav), şu ayeti okumuştur:
"Şeytan fakirlikle korkutur ve kötülükleri emreder."
(x)Tirmizi, Tefsir, 2 V, 219–220; Bakara suresi, 268
(x)🔍 İslam ile ilgili podcast dinlemek için tıklayın.
Kalbe gelen düşüncenin iyi mi kötü mü olduğunu anlamak, bu düşüncenin Allah'ın emir ve yasaklarına uygun olup olmadığı ile ölçülmektedir.
🔸 Allah'ın emrettiği, İslam'ın öğütlediği şeyler iyidir ve melekler tarafından kişiye ilham edilmiştir.
🔸 İslam'ın beğenmediği ve yasakladığı şeyler ise kötüdür ve şeytan ya da nefis tarafından kalbe vesvese verilmiştir.
🔸 Bu nedenle Müslümanlar, Allah'ın emirlerini ve İslam'ın buyruklarını iyi öğrenmeli; kalplerine doğan düşüncelerin ilham mı yoksa vesvese mi olduğunun ayırdına varabilmelidir.
🔸 İnsanın şeytandan kurtulması mümkün değildir ve bu konuda Allah'ı zikretmesi, ona sığınması öğütlenmiştir.
Peygamber Efendimiz (sav), bu konuda şöyle buyurmuştur:
"Her insanın kendine ait bir cini (şeytanı) vardır."
(x)Darimi, Rikak, 25
"Doğan hiç bir çocuk yoktur ki kalbi üzerinde sinsi bir şeytan bulunmuş olmasın. İnsan, Allah'ı zikrederse geri çekilir, zikirden gaflet ederse vesvese verir. Bu, Allah'ın "el-vesvâs el-hannâs" sözüdür."
(x)İbn Ebi Şeybe, el-Musannef, No: 34774; Taberi, Nas, 114/4
🔸 Sahabelerden Abdullah ibn Abbas, Nas suresinde geçen "el-vesvâs el-hannâs" ile ilgili olarak şöyle demiştir:
"Şeytan Âdemoğlunun kalbi üzerine oturur. İnsan Allah'ın zikrini unutup gafil olursa vesvese verir. Allah'ı zikrederse geri çekilip siner."
(x)Hâkim, el-Müstedrek, No: 3991; Taberi, Câmiu'l-beyan, Nas, 114/4
Peygamber Efendimizin (sav) yaşadığı dönemde, bazı Müslümanlar kendisine gelerek içlerinden söylemeye cesaret edemeyecekleri vesveselerin geçtiğini belirtmişlerdir.
🔸 Resul-i Ekrem (sav), bu durumun onlardaki kesin ve katıksız imana işaret ettiğini; ümmetin telkin edilenleri yapmadıkları sürece vesveselerden sorumlu tutulmayacağını belirtmiştir.
(x)Müsned, II, 255; VI, 106; Müslim, Îmân, 201-205, 211
🔸 Peygamberimizin (sav) bu yorumu, vesveseye karşı sahabelerdeki duyarlılığa ilişkin sorumluluklar noktasında yeterli olduğuna; insanın içindeki vesveselerden kurtulamasa da aklın, bilginin ve imanın gereğine uygun davranması ile vesvesenin etkisini önleyebileceğine işaret edilmiştir.
"Allah, uygulamadıkları ve başkalarına anlatmadıkları takdirde ümmetimi, göğüslerinin vesvese verdiği şeyler ile zorla yaptırıldığı şeylerden dolayı cezalandırmayacaktır."
(x)İbn Mace, Talak, 16
(x)🔍 Kur'an okurken meleklerin dinlediği sahabe; Üseyd bin Hudayr
İslam âlimleri vesvese ile ilgili görüşlerini bildirirken ayet ve hadislere değinmişler; bu konuda Peygamberimizin (sav) ve sahabenin tutumlarına değinmişlerdir.
🔸 Hattabî, Gazzali ve İmam Nevevi gibi âlimler, hadislerde belirtilen ve imana delalet ettiği bildirilen şeyin şeytan tarafından insanların içine atılan vesveseler olmadığına dikkat çekmişlerdir.
🔸 Onlara göre, hadislerde zikredilenlerden çıkarılacak sonuç, vesveseyi anlatmanın dahi sakıncalı görülmesi ve bundan derin üzüntü duyan Müslümanların sadakat ve duyarlılıklarıdır.
🔸 Şeytan, başka yollardan saptıramadığı müminlere vesvese vermektedir; zira inkâr ya da isyana sapanlara vesvese vermesine gerek yoktur.
🔸 Bu konuya ilişkin vesveselerden yakınan kişilere Peygamber Efendimiz (sav) şöyle cevap vermiştir:
"Allah'a hamdolsun ki şeytan size vesveseden başka bir yolla zarar verememiştir."
"Allah'a hamdolsun ki şeytanın tuzağını vesveseye çevirdi."
(x)Müsned, I, 340; ayrıca bk. I, 235; Ebû Dâvûd, Edeb, 109
(x)🔍 Allah'ın "sırlarımdan bir sır" olarak nitelediği zırh: İhlas