Arama
Ağız kopuzunun serüveni
Türkler dünyaya; hüznü, sevinci ve heyecanı içinde barındıran ağız kopuzu adını verdikleri kadim çalgı aletini armağan etmişlerdir. Hun İmparatorluğu döneminden itibaren Türk kültürünün bir parçası haline gelmiştir. Günümüzde homus, qo'biz gibi farklı isimlerle de anılan çalgı aleti hakkında bilmeniz gerekenler...
AĞIZ KOPUZU NASIL ÇALINIR?
🔸 Ağız kopuzu, rezonansla çalınan müzik aletidir ve asıl işlevi enstrümanın titreşimini yakalayıp bir ses meydana getirmesidir. Ağız boşluğu yoluyla nefesin yönü değiştirilerek bir tının ortaya çıkması hedeflenir.
🔸 Vurmalı ve nefesli çalgı sınıfına giren bu alet; Kıpçak (kuzeybetı) grubunun en önemli temsilcisi Kazak Türkçesi'nde, qobız; Sibirya (kuzeydoğu) grubunun temsilcilerinden olan Tuva Türkçesi'nde Homus gibi karşılıkları vardır. Karluk (Güneydoğu) sınıfının üyelerinden olan Özbek lehçesinde ise qo'biz olarak kullanılır.
Rezonans ne demek?
Fransızca kökenli rezonans sözcüğü, "bir salınım genliğinin, düzgün itmelerin etkisiyle, artması" manasına gelmektedir.
AĞIZ KOPUZU YAPIMINDA KULLANILAN MALZEMELER
🔸 Ağız kopuzunda; dil teli, demir çubuk, tahta ve mengene bulunur. Bu müzik aletinin yapımında iki önemli unsur vardır. Birincisi dil telidir yani ağız kopuzunun ses tonunu ayarlayan araçtır. Çalgı aletinin tam ortasında yer alır ve uzunluğu ağız kopuzuna göre değişir.
🔸 İkincisi ise mengenedir. Bu araç, ağız kopuzunda dil telinin yerleşmesi için oyma işlemi yapmaktadır. Bu iki ana maddenin haricinde demir çubuk, kopuzda dikdörtgen haliyle işlev görmektedir. Tahta ise çalgı aletinin muhafaza edildiği kutudur.
GÜNÜMÜZDE KULLANIMI
🔸 Ağız kopuzunun günümüzdeki kullanımı ilk Türk devrine göre daha yaygın olsa da günümüzde tüm Türk toplulukları/ cumhuriyetleri tarafından kullanılmaz.
🔸 Aynı zamanda geleneksel bir ritüel olan ağız kopuzu yapma ve çalma kültürü, daha çok Rusya sınırları içinde bulunan Hakas, Tuva, Altay, Saha (Yakut) gibi Türk cumhuriyetlerinde yaşatılmaktadır.
AĞIZ KOPUZU VE TÜRK GIRTLAK MÜZİĞİ
🔸 Ağız kopuzu tek başına değil genelde Türk gırtlak müziği (insan/doğa sesleri) dahil edilerek icra edilmektedir. Türk mırının en ünlüsü "hömey"dir. Bunun haricinde ağız kopuzuyla çıkartılan 5 farklı müzik tipi vardır.
🔸 Birincisi rüzgar esintisi hissi veren "hömey"dir. İkincisi ağıt, ıslık ve kuş sesinden olan sıgıt iken üçüncüsü "kargıra" yani homurtudur. Dördüncüsü at kişnemelerini andıran "ezengiler", beşincisi de "borbana" yani dalga sesidir.