Arama
Aharlı kağıt nedir? Aharlı kağıt nasıl yapılır?
Binlerce medeniyeti bünyesinde barındıran, en nadide eserlerin ev sahibi olan kağıtlar, birbirinden maharetli ustaların elinde birer reçeteye dönüşüyor. Bir tezhibe veya hat sanatına zemin olacak kağıt uzun bir süreçten ve pek çok işlemden geçerek hazırlanabiliyor. Sizler için selülozun hamur olmasıyla başlayan maceranın, aharlanarak tezhip ve hat sanatına nasıl zemin olduğunu araştırdık.
Ahar, hat, tezhip ve minyatür sanatlarında kullanılan kağıt üzerine sürülen koruyucu tabakadır. Bu işe de kağıdı aharlamak, aharlanan kağıda da aharlı kağıt denir. Aslen Türkçe olan ahar kelimesi aktan türemiştir. "Düzgün bir şekilde perdahlama, perdaht kolası" manasına gelir.
Farsça'da ahar, "kuvvetli yiyecek, kahvaltı; parlatılmış çelik" gibi mânalara gelir. Kelimenin kâğıtçılık ve kitap sanatlarında bir terim olarak kullanılması, âharın kâğıda yedirilmesi ve böylece kâğıdın beslenmesi, takviye edilmesi, su ve rutubet gibi dış tesirlerden korunması, daha dayanıklı hale gelmesiyle ilgilidir. Aharın Arapça'sı ise sakldır. Aynı kökten saykal, "âhar ve cilâ yapan kimse, cilâ yapmaya mahsus âlet, mühre" anlamlarında dilimizde kullanılır.
Aharsız kâğıt, mürekkebi kolayca emer veya dağıtabilir. Böyle kâğıtlara yazı yazmak ve gerektiğinde tashih yapmak zorlaşır. Aharlanmış kağıt üzerinde teşekkül eden koruyucu tabaka, kağıdın sathını düzgün ve kolay yazılabilir hale getirdiği gibi, mürekkebin emilmesine de engel olarak gerektiğinde kağıda zarar vermeden düzeltme yapılmasına ve yazının kolayca silinerek yeniden yazılmasına imkan verir.
Bazen nemli pamuk veya süngerle silerek, çok defa da hafifçe kazımak ve ekseriya yalamak suretiyle gereken düzeltmeler yapılabilir. Türkçe'de okumuş yazmış kişiler için eskiden kullanılan "mürekkep yalamış" tabiri de buradan doğmuştur. Bu sebeple hattatlar, müzehhipler ve minyatür ustaları daima aharlı kağıt kullanmışlardır.
Kitap sanatlarının yaygın olduğu devirlerde kâğıt âharlamak bir meslek haline gelmiştir. İstanbul'un Beyazıt semtinde eskiden mevcut Müzehhipler Çarşısı'nda âhar ve mühre yapan esnaf da bulunurdu. Ta'lik hattıyla kıtalar yazmakta kullanılan ve "ta'lik kağıdı" denilen kâğıtların sol alt köşesindeki soğuk damgalardan öğrenildiğine göre, 19. yüzyılın meşhur âharcıları arasında Kadri, Seyyid Ahmed, Hasan Remzi, Muhtar, Rıfkı, Rif'atî ve Memduh gibi sanatkârlar vardı. Ancak hattatlar kullandıkları kâğıtları, kâğıdın ve mürekkebin özelliklerine göre ekseriya kendileri âharlamayı tercih etmişlerdir.
Âhar kâğıda, hattın çeşidine ve yazılacak eserin kitap veya levha oluşuna göre bir veya birkaç defa sürülür. Ancak kalın bir tabaka halinde sürülecek olursa ileride çatlaması mümkündür. Bu sebeple kâğıt üzerinde kalın bir tabaka teşkil etmesine meydan vermemek gerekir. Âhar, kitap haline getirilecek kâğıtların iki yüzüne ve birer kat, levha olarak kullanılacak kâğıtların tek yüzüne birkaç kat olarak sünger, gazlı bez veya tülbente sarılmış pamukla sürülür.
Hafif olması isteniyorsa bir kat yeterlidir. Buna tek aharlı denir. Daha kuvvetli olması gerekiyorsa birinci kat kuruduktan sonra, kağıdın dokusuna iyice işlemesi için ikinci ve diğer katlar öncekinden farklı istikamette sürülmeli ve kağıda yedirilmelidir. Böyle kağıda da çift aharlı veya çiftâlî denilir. Ayrıca yazı nesih, rik'a gibi düzeltmeye fazla ihtiyaç göstermeyen bir hat ise tek kat, celî yazılar gibi düzeltilmeye fazla ihtiyaç gösteren bir hat ise çift aharlı olmalıdır.
Çift aharlamada, nişasta ve un âharı üzerine bir kat da yumurta aharı sürülürse daha iyi olur. Aharlanan kağıtlar mutlaka gölgede kurutulduktan sonra "çakmak mühre" ile perdahlanmalıdır; buna "kağıdı mührelemek" denir (bk. MÜHRE). Bu şekilde hazırlanan kağıtlar üst üste konarak bir ağırlık altında en az bir yıl bekletildikten sonra kullanılır.
Aharlanan kâğıt eskidikçe daha da güzelleştiğinden kıymeti artar.
Eskiden bilhassa hat sanatında kullanılan kağıtlar aharlanırdı. Kağıdın aharlanması işleminden sonra kağıt cilalanmış olur; aharlanan kağıt üzerine mürekkeple yazılan yazıyı birkaç defa silip yeniden yazmak mümkün olur ve aharlı olduğu için kağıt yıpranmaz. Aharlı kağıt üzerinde kalemin kayması gayet kolay olurken; mürekkep de kolay ve kıvamında akar, kağıda tam siner. Aharlı kağıt üzerine yazı kolay yazılır ve yazının keskinliğini sağlamak kolay olur. Aharlı bir kağıt üzerine yazılan yazı hiç bozulmadan ve solmadan asırlarca muhafaza edilebilir.