Arama
Boğaziçinin mihenk taşı
Coğrafi konumu itibariyle tarih boyunca bir deniz kenti olan İstanbul'da vapur işletmeciliğinin gelişmeye başladığı 19. yy. ortalarına kadar, denizyolu ulaşımının yegâne araçları kayıklardı. Kayıkçılık yasal düzenlemelerle belirli kurallar çerçevesinde gerçekleştirilen örgütlü bir iş koluydu. Osmanlı döneminde İstanbul' un içi ve yakın çevresinde İstanbul–Mudanya, İstanbul–Üsküdar, Eminönü–Karaköy arasında, Haliç ve Boğaziçi'nde kayık, pereme ve mavnalarla yolcu ve yük taşımacılığı yapılırdı.
Boğaziçi' ne rağbetin artmasıyla ulaşımın güvenli ve rahat bir biçimde gerçekleşmesi için yolcu taşımacılığı yapacak bir buharlı gemilerin işletmesi duyulan gereksinimi gidermek üzere kurulan Şirket-i Hayriye' nin kuruluşu için girişimde bulunurlar. Tanzimat döneminin bu çok tanınmış iki siması birlikte 1850 yılında Bursa kaplıcalarında tatil yaparken Boğaziçi' nde artan ulaşım talebine bağlı olarak dile getiren layihayı kaleme alırlar. İstanbul'a dönüşlerinde ise bu layihayı resmi makamlara ileterek Şirket-i Hayriye'nin kuruluşu yönünde ilk girişimde bulunurlar. Meclis-i Mahsus-ı Vükela' da müzakere edilir ve yayınlanan bir mazbata ile İstanbul, Adalar, Boğaziçi arasındaki Tersane-i Amire tarafından işletilen vapurların sayıları, hareket saatleri açısından ihtiyacı karşılamadığını belirtirler.
ŞİRKET-İ HAYRİYE'NİN KURULUŞU
Şirket-i Hayriye'nin kuruluşuna ilişkin olarak yayınlanan mazbatanın ardından şirketin yasal kuruluşu padişahın iradesi ile tamamlanır. Bir sureti Takvim-i Vakayi'nin 14 Rebiülevvel 1267 (17 Ocak 1851) tarihli sayısında da yayınlanarak, Sultan Abdülmecid'in Sadrazam Mustafa Reşit Paşa'ya hitaben iradesi ile Şirket-i Hayriye resmen kurulur. İstanbul halkının Boğaziçi'ne rahat ve güvenli bir biçimde ulaşımını sağlamak için Şirket-i Hayriye adına ve yirmi beş yıl işletme ayrıcalığına sahip bir şirket olmasına izin verilir.
1851 Yılında kurulan Şirket-i Hayriye, 1945'te hükümet tarafından satın alınıp Şehir Hatlarına devredilinceye kadar İstanbul ve Boğaziçi arasında vapurlarla yolcu taşımacılığı yaptı. Şirket-i Hayriye, Osmanlı Devleti'nde kurulmuş ilk anonim şirkettir.
Şirket-i Hayriye yaklaşık bir asır süren ömrü boyunca Boğaziçi ile İstanbul arasında düzenli ulaşım imkânı sağladı. Bu imkân, bundan önce daha çok sayfiye olarak nitelendirilen Boğaziçi'nde daimi ikametin ve imarın yaygınlaşmasına neden oldu. Boğaziçi'nin İstanbul ile bütünleşmesi sürecine Şirket-i Hayriye hız verdi ve bu sürece yeni bir boyut kazandırdı.
ŞİRKETİN YÖNETİMİ
13 Ocak 1852' de Şirket-i Hayriye ile işletmeciler arasında 22 maddeden oluşan bir sözleşme yapılır. Sözleşme; vapurların kullanımı, yolcu güvenliği, vapurların bakım ve temizliği, seyir güvenliği, çalışanların ücretlerinin ödenmesi gibi konuları kapsar.
Şirket yönetiminin altından kalkamayan işletmeciler 1854 yılında yönetimi bırakırlar. Bir süre sonra tüccarlardan Ali Hilmi Efendi Şirket-i Hayriye'ye müdür olarak atanır. Ali Hilmi Efendi ilk olarak yönetim kurulu oluşturur ve bu dönemden sonra müdür, yönetim kurulu ve başkanlığında etkin roller üstlenirler.