Arama
Bilimsel, sanatsal, kültürel materyallerle Cezeri'nin makineleri
"Dünyanın ilk robotlarını 8 yüz yıl önce Anadolu'da icat eden mekanik biliminin babası Cezeri'nin yüzyıllar sonra yeniden canlanan makineleri ve gelecek kuşaklara ilham veren hikayesi…"
Anadolu'nun on binlerce yıllık tarihinin belki de en kaotik dönemlerinden birinde kurulan sıra dışı bir devlet: Artuklular. Selçukluların, Eyyubilerin, Haçlıların, Bizans'ın ve Diğer Anadolu Türk beyliklerinin amansız bir hakimiyet mücadelesine girdiği dönemde, bilim sanat, teknoloji ve şehirleşmeyi hiç elden bırakmayan bu devletin dahi mühendisi, günümüz bilimine ilham kaynağı olmaya geliyor. 15 Şubat tarihinde Uniq Expo'da "Cezeri'nin Olağanüstü Makineleri Sergisi" açılıyor.
Sergide Cezeri öncesine de değinilecek. Eski çağ tekniği, Antik Yunan, Antik Çin, Erken İslam ve Antik Mısır dönemi mekaniği anlatılacaklar arasında. Misafirler, insanoğlunun en büyük vasıflarından birisi olan alet yapabilme kabiliyetini sergi içerisinde deneyimleyebilecek. Ayrıca, Cezeri'nin etkilendiği kendinden önceki bilim adamlarının rekonstrüksiyonlarını yakından görebilme fırsatı da olacak.
Serginin bu bölümünde Osmanlı mekaniği, geç ortaçağ ve Rönesans mekaniği ile sanayi mekaniği ele alınacak. Cezeri'den sonra insanlığı endüstri devrimine götürebilecek mekanikle sergi içerisinde tanışma, Da Vinci, Galileo, James Watt, Takiyüddin'in eserlerinin rekonstrüksiyonlarını yakından görebilme fırsatı da misafirlere sunulacak.
Sergiyi ziyaret edenler, yaratıcı ve özgün fikir üretme kabiliyetlerini geliştirecekler. İnsanın gelişimine katkıda bulunacak evrensel çabaya ortak olabilecekler. Tarih bilinci oluşturma yolunda adım atabilecekler. Yeryüzü ve doğayla, bilim üzerinden bağ kurabilecekler. Kısıtları dikkate alarak çözüm geliştirmeyi öğrenecekler. Dünyayı daha yaşanılabilir ve güzel bir yer yapmak için çaba göstermeyi öğrenecekler.
"Denenmemiş bilgi doğru ile yanlış arasında asılı kalır."
(Cezeri)
13'üncü yüzyılın büyük mühendisi Cezeri, evrensel bilim tarihinin görkemli dehalarından biridir. Birikimi, icatları, bakış açısı ve mühendislik felsefesi itibariyle unutulmaz bir bilim insanı olan Cezeri, elliden fazla makine ve aracın teknolojik tasarımlarını yapmış ve bu makineleri teorik planlamada bırakmayıp üretmiş ve çalıştırmıştır. Bilimsel ve pratik mirası 21'inci yüzyıl dünyası için hala güncel ve ilgi çekicidir. Özellikle zaman kullanma ve yönetme biçimine odaklanmış makineleri ile kendisinden sonraki birçok doğulu ve batılı mekanisyene ilham vermiştir.
Tam adı Bedi'uz-zemân Ebû el-'İzz b. İsmaî'l b. el-Rezzâz el-Cezerî olan, Diyarbakır (Amid) yöresinde Artuklular döneminde 1200 yılı dolaylarında yaşamış bir mühendistir. Artuklu Sarayında kesintisiz 25 yıl (1181-1206) saray mühendisi görevini sürdürmüş olan Cezeri, Helenistik dönemde Pnömatik ve İslam Medeniyetinin gelişmiş döneminde Hiyel olarak bilinen bir geleneğin güçlü bir temsilcisidir.
Günümüzde Cezeri, tüm ortaçağın en önemli mühendisi olarak kabul edilmektedir. Makinelerinin önemli bir kısmını kısaca Kitab-ül Hiyel olarak bilinen ama asıl adı Kitâb el-câmi' beyn el-'ilm ve el-'amel en-nâfi' fi sınâa'ti'l-hiyel isimli eserinde Artuklu hükümdarı Nasireddin Mahmud'un (1200-1222) isteği üzerine toplamıştır. Kitabın tam ismi "Mekanik Biliminde Bilgi Ve Uygulamanın Bağdaştırılması" olarak çevirilebilir. Kitabını 1206 yılında yazdığı bilinse de, Cezeri'nin ölüm ve doğum tarihleri hakkında elimizde kesin bir bilgi yoktur. Diyarbakır yöresinde yaşamış olan Cezeri, Fırat ve Dicle arasında bulunan bölgeye el-Cezire (ada) dendiği için El Cezeri lakabını kullanmıştır.
Cezeri, en eski tarihli nüshasına göre 1206 yılında veya daha öncesinde tamamladığı kitabında su saatleri, mum saatleri, ziyafetlerde kullanılan kaplar ve ibrikler, el yıkama ve abdest alma aparatları, kan almada kullanılan ölçme aletleri, otomatik müzik düzenekleri, çeşitli robotlar, zamanın tarım devriminde çok etkili olan su terfi araçları, su pompalarını çalıştıran makineler, fıskiyeler, sürekli kaval sesi çıkaran tertibatlar ve başka çeşitli aletler ile metal döküm tekniğinden bahsetmektedir. Kitap, mühendislik uygulamalarıyla ilgili olarak bugüne ulaşan en eski el yazmalarından biridir. Bu kitapta açıklanan makine ve araçların her biri önemli bir icat olmakla birlikte, kitabın kendisi de sanat değeri olan renkli resimleri ve anlatım tarzıyla başlı başına önemli bir sanat eseridir.
Eserin halen 14 Arapça, 2 Farsça, 1 de Osmanlıca yazılmış 17 tane el yazması nüshası bulunuyor. Zamanına ve sonrasına göre birinci derecede önemli mühendislik bilgilerini yazılı, çizili ve uygulanmış olarak günümüze ulaştırması, makine yapımı, otomatik kontrol, sistem mühendisliği ve robot teknolojisinin tarihi gelişimine ışık tutması bakımlarından bu eserin önemi tam olarak anlaşıldı.
15 Şubat – 30 Haziran 2019 tarihleri arasında gezilebilecek serginin biletleri, Biletix'ten temin edilebilecek.