Arama
Gebze’deki Memluk sanatı: Mustafa Paşa Külliyesi
Mustafa Paşa Külliyesi, Yavuz Sultan Selim'in Mısır seferi esnasında Memlûk eserlerini görüp etkilenmesi ve Anadolu'da da bir benzerinin yapılmasını istemesi üzerine inşa edilen bir külliyedir. Osmanlı için ticaret yollarının üzerinde hususi bir yere sahip olan Gebze'de inşa edilen kompleks, bir menzil külliyesi olması ve Memluk sanatını topraklarımızda temsil etmesi nedeniyle mimarimizin önemli adım taşlarındandır.
💠 Külliye yapılarından sadece cami ve medresede yer alan Arapça kitabeler, Mustafa Paşa Külliyesi'nin 1524 yılında inşa edildiğini gösterir.
Bilgi notu:
Mimar Sinan'ın külliyenin yapım sürecine rastlayan 1521 ve 1522 yıllarında Belgrad ve Rodos seferlerine katıldığı, bu nedenle de külliyenin tasarım ve uygulamasını gerçekleştirmediği düşünülmektedir.
💠 Külliyenin tasarımını, dönemin Hassa Mimarbaşı Acem Ali gerçekleştirirken, Mimar Sinan daha sonraki bir tarihte yapıya katkıda bulunur ve 1538-1588 yılları arasında bazı onarımlar gerçekleştirir.
💠 Bu nadide külliye, bünyesinde toplamda üç adet girişi barındırır. Külliyeye en kesif sirkülasyonun olduğu ana giriş, bugün Bağdat Caddesi olarak adlandırılan batı tarafında bulunurken, gelecek misafirlerin ve yolcuların girişini sağlayan ikinci giriş külliyenin kuzeyinde yer alır. Üçüncü giriş ise güneyde hazire ile medrese arasındaki dar geçittedir.
Hazire nedir?
Vakıf binalarının yanında zamanla teşekkül eden küçük mezarlık.
💠 Geometrik bir yerleşim düzenine sahip menzil külliyesinde, şehir içi külliyelerinden farklı olarak konaklama işlevinin ön plana çıktığı imaret, ahır, tabhane ve mutfak yapıları göz önünde yer alır.
💠 Mimari düzen ve işlev açısından menzil külliyelerinin en başarılı örneklerinden olan Mustafa Paşa Külliyesi'nin bazı birimleri, Mimar Sinan'ın eserlerinin sıralandığı yazmalarda da yer alır.
Bilgi notu:
"Tezkiret'ül Ebniye ve Tezkiret'ül-Bünyan"da Gebze Mustafa Paşa Külliyesi çoğunlukla cami, medrese ve imaret olarak zikredilir.
💠 Mustafa Paşa Külliyesi'nde türbe, cami, şadırvan ve kervansaray kubbeleri aynı aks üzerinde yer alır; bu kubbe sistemi Mimar Sinan'ın Lüleburgaz ve Kadırga Sokullu Külliyeleri'nde de uyguladığı sistemdir.
💠 Ayrıca, bu tek kubbeli cami, kubbe geçişlerindeki tromp özelliği ve planıyla da Mimar Sinan'ın 1539 tarihinde inşa ettiği Haseki Camii ile benzerlik göstermektedir. Mimar Sinan eseri olan Silivrikapı'daki İbrahim Paşa Camii'nin planı ise, Mustafa Paşa Camii planının daha geç tarihli bir örneğidir.
Tromp nedir?
Bir yapının bir bölümünü tutan köşe kubbesi.
Bilgi notu:
Mustafa Paşa Camii'nin inşa tarihi olan 1523, Mimar Sinan'ın ustalık dönemi için çok erken bir tarih olmasına rağmen, yapıyla ilgili kaynaklar son derece dengeli geometrik düzeni ve merkeziyetçi bir külliye anlayışının hakim olması gibi etmenlerle, eserde Mimar Sinan'ın katkısının olduğunu ifade eder.
Seyahatnamede külliye
💠 Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde, Mustafa Paşa'nın 1522 - 1523 yılları arasında Mısır valisiyken Gebze'deki külliyesine gemilerle Mısır'dan taş, mermer ve külliye için gerekli pek çok eşyayı yolladığını belirtir.
💠 Mermerlerin Mısır'daki ustalara yaptırıldığını da belirten Evliya Çelebi, Mustafa Paşa Camii'nin inşasına Mimar Sinan'ın kalfası Mimar Hüsam'ın dahil olduğunu da belirtir.