Arama
İslam mimarisine has motif: Mukarnas
İslam mimarisine göz alıcı tasarımlarıyla zerafet ve ihtişam katan mukarnaslar, tasvirden uzak sanat anlayışının bir ürünüdür. Kahire'den İstanbul'a, İran'dan Konya'ya çok geniş bir coğrafyada örneklerine rastlanan göz alıcı mukarnasların barındırdığı detaylar hala gizemini korur.
KULLANILDIĞI YERLER
🔸 Mukarnaslar, kubbe, minare şerefesi, çeşme, mezarlık, taçkapı, kemer, saray, han gibi hemen her mimari yapıya kolaylıkla işlenebilir. Özellikle taç kapıların üzerinde yer alan kavsaralarda bu eşsiz motifi görmek mümkündür. Muazzam inceliklerle donatılan kavsaraların mukarnasla olan kompozisyonu İslam sanat güzelliğinin somut bir örneğidir.
🔸 Mukarnasın en sık görüldüğü yerlerden bir diğeri ise minarelerin şerefe kısımlarıdır. Şerefelerin altında bulunan yüksekçe çıkıntılar mukarnas ile bezenerek minareye ahenkli bir görünüm kazandırır.
(X) Kavsara nedir?
Çoğunlukla İslam mimarisinde kullanılan giriş kapısı üzerindeki iç bükey kabartmalardan oluşan kısım için kullanılan mimari terim.
MUKARNASIN İLK ÖRNEKLERİ
🔸 Bezeme biçiminin, insanlık tarihi boyunca ilk nerede kullanıldığı ile ilgili iki temel görüş mevcuttur. Rivayete göre günümüze ulaşan en erken örneğinin 11. yüzyılda yapıldığı tahmin edilir. Bu, Bedr el- Cemali'nin kabrinin bulunduğu Cuyuşi Camii'nin minaresidir.
🔸 Diğer bir rivayete göre ise mukarnasın ilk örneklerine Nişabur'da bulunan 9. ve 10. yüzyıldan kaldığı düşünülen birkaç yapıda rastlanır. Her iki durumu da göz önünde bulundurduğumuzda, mukarnas yaklaşık 10. yüzyılda kullanımına başlar ve hızla tüm İslam alemine yayılır.
MUKARNAS TÜRLERİ
🔸 İslam coğrafyasındaki yolculuğu ve gelişimi gözlemlendiğinde Mısır, İran ve Irak bölgesinde doğup çeşit çeşit kültürlerden beslenerek yayıldığı görülür. Bu süreçte farklı biçimleriyle göze çarpan mukarnasları, kavisli, düz, eğimli ve Osmanlı tarzı olmak üzere dört ana başlık altında incelemek mümkündür.
🔸 Kimi yörelerde yalnızca tek tip kimi yörelerde ise birden çok tür mukarnas kullanılır. Buna ek olarak bazı bölgelerde birkaç tipinin kombine edilerek ortak bir zemine işlendiği görülür. Aynı tarzın farklı yerlerde değişik nüanslarla özelleştirilerek kullanıldığı da olur.
KAVİSLİ MUKARNAS
🔸 Biçim olarak en sık kullanılan kavisli mukarnastır. Bu biçim, tavan ve duvarı birbirine bağlarken dairesel bir yüzey oluşturarak yumuşak bir geçiş sağlar.
🔸 Yaygın olduğu bölgelerdeki üslup farkları sebebiyle ikiye ayrılır. İran, Anadolu, Irak ve Suriye'de kullanılanlara doğu kavisli, Endülüs ve Fas bölgesinde görülenlere ise Batı kavisli mukarnas denir. Türkiye'de ise Bursa Demirtaş Paşa Camii, İznik Yeşil Camii, Bursa Ulu Camii ve Edirne Eski Camii'nde kavisli mukarnas biçimi kullanılır.
EĞİMLİ MUKARNAS
🔸 En yaygın türlerinden bir diğeri de eğimli mukarnastır. Tavan ve duvar arasında üçgen görünümü sunarak keskin bir geçiş sağlar. Kahire'de bulunan Akmar Camii ve Nişabur'daki birkaç yapıda yer alan mukarnaslar eğimli türün ilk örneklerinden sayılır.
🔸 Özellikle Bursa'da bulunan Yeşil Türbe, İznik Nilüfer Hatun İmareti ve İznik Yeşil Camii'de eğimli mukarnas biçimine rastlamak mümkündür.