Arama
İslam tarihinin dönüm noktası Nizamiye Medresesi
Orta Çağ İslam dünyasının en önemli eğitim-öğretim kurumlarından olan Nizamiye Medreseleri, Büyük Selçuklu veziri Nizamülmülk tarafından devrin zararlı düşüncelerine karşı İslam itikadını korumak amacıyla kuruldu. Teşkilat ve müfredatıyla bir dönüm noktası teşkil eden Nizamiye Medresesi'ninden Salerno, Paris ve Oxford gibi Batı'da kurulan üniversiteler de etkilendi.
Medrese, Nizâmülmülk ve çocuklarının vefat etmesinden sonra hızla geriledi. Bu gerileme, iki sebepten oldu. İlki, Halife Mustansır'ın Nizamiye kadar ünlü olması için kurduğu Mustansıriyye Medresesi'dir. Öğrencilerin, halifenin himayesi altında olan bu medreseyi tercih etmesi, Nizamiye Medresesi'ni ikinci plana attı. İkincisi de sel ve yangın gibi afetlerin medreseyi tahrip etmesidir. Nizamiye Medresesi, muhtemelen 15. yüzyılın sonları veya 16. yüzyılın başlarında tarih sahnesinden silindi.
Nizamiye Medreseleri devrin siyasî, ilmî ve dinî hayatı üzerinde çok büyük tesir bıraktı. Şöhreti bütün İslam dünyasına yayıldı ve bu sebeple âlimlerin, fakihlerin ve vaizlerin teveccühünü kazandı. Nizamiye Medreselerinin şöhretinden sonra birçok sultan ve devlet adamı ile halife, Nizâmülmülk'ün yolundan giderek kendi adlarına medreseler inşa ettirdiler. Nizamiye Medreseler dinî ilimler, Şafii fıkhı ve özellikle Ehl-i Sünnet akîdesinin gelişmesine önderlik etti. Medreselerde çok sayıda kitap yazıldı.
Bu sayede Şafii mezhebi ve Ehl-i Sünnet itikadı yayılırken Şiî-İsmailî düşüncenin yayılmasına karşı set çekilmiş oldu. Nizamiye Medreseleri planı, teşkilat ve müfredatıyla medreseler tarihinde bir dönüm noktası teşkil etti. Nizamiye'den önce kurulmuş olan medreseler özel kuruluşlar olduğu halde Nizamiye Medreseleri devlet himayesinde birer kamu müessesi olarak ortaya çıktı. Bu medreselerde yetişen öğrenciler Sünnî İslam dünyasını tehdit eden Şiî-Bâtınî düşüncenin yerleşmesine engel oldular.
Kuzey Afrika ve Endülüs'te eğitim kurumları bu medreselerden etkilendi ve Bağdat Nizâmiye Medresesi'nde okuyan İbn Tûmert, Mağrib'e döndükten sonra Sünnî medreselerin müfredatı üzerinde büyük değişiklikler gerçekleştirdi. Salerno, Paris ve Oxford gibi Batı'da kurulan üniversitelerin de Nizâmiye medreselerinden etkilendi.
Nizâmiye medreseleri bazı yönlerden eleştirilmiştir. Bu eleştirilerin bir kısmı şöylece sıralanabilir: Eğitim öğretim Şâfiî mezhebiyle sınırlı kalması. Bu durum diğer Sünnî mezheplere ilginin azalmasına ve onların dışlanmasına sebep olup bu mezheplere mensup ulemâ ve fukahadan yeterince istifade edilemedi. Özellikle Mâverâünnehir ulemâsı, müderris ve öğrencilere maaş ve burs verilmesini ilmin itibarını düşüren bir davranış olarak değerlendirip ilmin para karşılığında öğretilmesini doğru bulmadıklarını belirttiler.
Derlenmiştir.