Arama
Kayıp mirasın izinde: Türkiye'den kaçırılan tarihi eserler
Binlerce yıllık insanlık tarihinin izlerini taşıyan Anadolu, Hitit, Lidya, Roma gibi birçok uygarlığa ev sahipliği yaptı. Açık hava müzesi niteliğinde olan bu topraklar, barındırdığı kültürel eserler ile her çağda ilgi odağı oldu. Bu durum ne yazık ki tarihi eser kaçakçılarının da dikkatini çekmesine ve ülkemizden kültürel değerlerin koparılmasına neden oldu. 1800 yıllık antik Lidya Yazıtı da aynı kaderi paylaştı. Kültür Bakanlığı'nın yoğun çabaları neticesinde antik taş, yirmi yılın ardından iade edildi. Peki, ait olduğu topraklardan çalınan diğer eserler nelerdi?
📌 Açık hava müzesi niteliğinde olan Anadolu toprakları, barındırdığı kültürel eserler ile her çağda ilgi odağı oldu. Bu durum ne yazık ki tarihi eser kaçakçılarının da dikkatini çekmesine ve ülkemizden kültürel değerlerin koparılmasına neden oldu.
➡ Öyle ki tarihi eser kaçakçıları, Avrupa'daki pek çok ülkeyi ve Amerika Birleşik Devletleri müzelerini bu kadim topraklardan kopardıkları eserler ile doldurdular.
📌 Yasa dışı yollarla yurt dışına kaçırılan tarihi eserlerin Anadolu topraklarına döndürülmesi için çalışan Türkiye, bu kültürel değerlerin bulunduğu ülkeleri ziyaret etti. Ziyaretler sonrası Türkiye'ye ait olan eserlerin envanteri çıkarıldı: Türkiye'den kaçırılan tarihi eser sayısı 150 bin; Irak işgali sürecinde kaçırılan tarihi eser sayısı 15 bin; Irak Kütüphanesi'nden kaçırılan el yazmalı eser sayısı 82 bin 258.
📌 Türkiye, yurtdışında kaçırılan binlerce eserden birçoğunu geri getirmeyi başardı. Özellikle 1980'den sonra çok sayıda eser, ait olduğu topraklara, Anadolu'ya getirildi.
➡ Son 18 yılda kendi topraklarına kavuşturulan eserlerin sayısı 4 bin 441'dir. Afrodisias eserleri, Herakles lahidi, Boğazköy tabletleri, Elmalı sikkeleri, Marsyas Heykeli, Eşrefoğlu Camii ana giriş kapısı süsleme panoları, Afrodisias, Kanatlı Denizatı Broşu, Lidya yazıtı bunlardan bazılarıdır.
📌 Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'na göre, kültür ve tabiat varlıkları devlet malı niteliğindedir. Fotoğraflı envanter bilgileri mevcut olan eserlerin çalınması durumunda eser, Interpol Çalıntı Sanat Eserleri veri tabanına kaydettiriliyor. Bu şekilde iade süreci kolaylaşıyor. Buna en iyi örnek Kanatlı Denizatı Broşu'nun iadesidir.
➡ Kaçak kazılarla yurtdışına çıkarılan eserlerin ise envanter kaydı bulunmadığından, eserlerin niteliklerine ilişkin hazırlanan akademik raporlara dayanarak eseri elinde bulunduran kişi veya kurumlarla ikili görüşmeler başlatılıyor. Eserlerin iyi niyet çerçevesinde iadesi amaçlanıyor. Buna duruma en iyi örnek de ABD, Penn Müzesi'nden iade edilen 24 adet Troya kökenli eserdir.
➡ Karşı tarafın eserin iadesine yanaşmaması durumunda, dava açma yoluna gidiliyor. 2002 yılında İngiltere'den iade alınan ve Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde muhafaza edilen Dionissos Heykeli bu yöntemle alındı.
📌 En son, Bakanlığın yoğun çabaları neticesinde iadesi sağlanan tarihi eserlerden biri Lidya Yazıtı'dır. İtalya'daki hukuki süreçte hâkimin değişmesi, daha sonra aleyhe verilen haksız karar ve temyiz girişinin 6 yıl ötelenmesi gibi sıkıntılar sebebiyle Lidya yazıtı, 20 yılı aşkın süredir ait olduğu topraklara dönmeyi bekledi.
➡ Türkiye'ye iadesi sağlanan 1800 yıllık antik taş, bir anne ve babanın iki oğlunun yaptığı hırsızlıktan duyduğu üzüntü ve pişmanlığın sonucu hazırlattıkları kefaret yazıtıdır.
➡ Milattan sonra 215-216 yıllarına tarihlenen yazıt, Saittai Antik Kenti'ndeki Apollon Aksyros Tapınağı'ndan İtalya'ya kaçırıldı.
Antik çağlarda insanlar, işledikleri günahtan kurtulmak ve herkesin ibret alması için tapınak duvarlarına günahlarını yazarlardı. İtalya'dan Anadolu'ya geri getirilen antik kentte bu tür itiraf yazıtıydı.
📌 LİDYA YAZITI TÜRKİYE'YE NASIL GERİ GETİRİLDİ?
➡ İtalyan jandarmasının tarihi eser kaçakçılığıyla mücadele biriminin, 1997 yılında bir antika tüccarının iş yerine yaptığı baskında yazıt ele geçirildi. Yapılan inceleme sonucu Manisa'nın Demirci ilçesinde yer alan Saittai Antik Kenti'ndeki Apollon Aksyros Tapınağı'ndan kaçırıldığı tespit edildi.
➡ Kültür ve Turizm Bakanlığı 21 yıllık hukuki mücadelesi sonucu İtalyan mahkemesi, Lidya yazıtının Türkiye'ye ait olduğu kararına hükmetti. Ardından eserin ait olduğu topraklara iade süreci başladı. Türkiye'nin Roma Büyükelçiliği tarafından teslim alınan eser, 23 Eylül'de Türkiye'ye getirildi.