Arama
Konukseverliğin simgesi: Kervansaraylar
Kervansaraylar, yüzyıllarca kafilelerin hem konakladığı hem de ticaret yaptığı mekanlardı. Zamanla kendine has bir tipolojiye kavuşan yapılar, ihtiyaca göre ticari, askeri ve idari amaçlarla inşa edildi. Özellikle menzil kervansaraylarının bulundukları bölgeyi ıssızlıktan kurtarma, bir ticaret noktası haline getirme gibi özellikleri de vardı. Sizin için geçmişten günümüze kervansarayların gelişimini ve önemini araştırdık.
🔹 Semerkant ve Merv civarında Maveraünnehir'in farklı yerlerinde 8. ve 9. yüzyıllarda askeri kullanım için ribatların yapımı sürmüştür. 11. yüzyılın sonlarına doğru ise Müslümanlığın yaygınlaşmasıyla sınırlardaki ribatların işlevi değişerek ticaret yolu üzerindekiler kervansaraya dönüşmüştür.
🔹 Ribat kelimesi, Mısır ve Suriye'de yolcular, hacılar için konukevi manasında kullanılırken İran ve Maveraünnehir'de ise 11. yüzyılda kervansaray ile aynı manada kullanılmaya başlamıştır.
🔹 Günümüzdeki verilere göre ana hatları değişmeyen kervansarayların yapısal planın 11. yüzyılda uygulanmaya başladığı görülür. Selçuklu döneminden Kuruçeşme Han, Erzurum Rüstem Paşa Kervansarayı ve Bitlis Tatvan yolundaki Hazu Hanı'nın kitabelerinde ribât adının geçmesi bu eski geleneğin Anadolu'da da yaşatıldığını gösterir.
🔹 Gazneli Mahmud'un isteğiyle Firdevsi'nin anısına yaptırılan Ribât-ı Mâhî Türklere ait en erken tarihli kervansaraydır. Dörtgen planlı, revaklı dört eyvanı ve masif kuleleri ile güçlendirilmiş duvarları ve dışa taşmış taç kapısıyla kervansaray mimarisinin tüm özelliklerini bünyesinde barındırır.
🔹 Selçuklu devrinde Anadolu, 12. yüzyılın sonlarına doğru önemli bir ticaret noktası haline gelmiştir. Ekonomi planlamalarını uluslararası ticaretin konumuna göre düzenleyen Selçuklu sultanları, Anadolu'nun her köşesine kervansaraylar yapmıştır.
🔹 Hükümdar ve devletin ileri gelenleri tarafından inşa ettirilen bu yapılarda yolcular üç gün süreyle misafir sayılır ve ücret alınmazdı. Selçuklu kervansaraylarında seferler esnasında ordunun kaldığı, yabancı devlet adamlarının ağırlandığı ve bu yapıların gerektiğinde hapishane ve sığınak olarak da kullanıldığı bilinir.
🔹 Selçuklu kervansarayları, kesme taştan yapılmış olup kuleler ile desteklenmiş yapısıyla adeta bir kaleyi andırır. Kervanlarda yolcuların ihtiyaçlarına yönelik güvenlik, hamam, yemek, barınma, nalbant, sağlık gibi hizmetler verilir.
🔹 Selçuklu kervansaraylarının genel formu, etrafında farklı bölümlerin bulunduğu açık bir avlu ve bu avluya bakan hol kısmından oluşur. Hol bölümü yolcular ve hayvanlar için kullanılır.
🔹 Hol kısmı 3, 5 veya 7 nefli olup tonozlarla örtülüdür. Genellikle orta nefin merkezi küçük bir kubbe ile yükseltilmiştir.
🔹 Avlunun iki yanında açık ve kapalı mekanlar, mescid ve hamam vardır. 1192 yılında II. Kılıçarslan döneminde tamamlanan Alay Han, klasik Selçuklu kervansaray şemasının ilk örneğidir.
II. Kılıçarslan kimdir?
II. Kılıçarslan 1176 yılında Miryakefalon Muharabesi'nde Bizans ordusunu yenilgiye uğratarak Anadolu'nun Türk yurdu olmasını sağlamıştır.