Arama
Kültür tarihimizde "kuş dili"
Henüz çocukluk yıllarında hemen herkes tarafından öğrenilen kuş dili, nasıl ortaya çıkmış hiç düşündünüz mü? Çocukluğumuzun eğlenceli bir oyunu olmasının yanı sıra günümüzde haberleşme yöntemi olarak da kullanılır. Tüm bunların ötesinde kuşların dili tasavvuf edebiyatında kendine geniş bir yer edinmiştir. Feridüddin Attar'dan Gazzali'ye kadar pek çok İslam alimi bu konu hakkında eserler kaleme almıştır.
◾ Şemseddin Sami tarafından hazırlanmış olan Kamus-ı Türki'de kuş dili "müttefeku'n-aleyh ve anlaşılmaz lisan" şeklinde tanımlanır. Bu, üzerinde çoğunluğun ittifak ettiği anlaşılması güç bir dil anlamına gelir.
◾ TDK, kuş dilini "genellikle çocukların kelimelerin başına veya hecelerin arasına başka heceler ekleyerek oluşturdukları bir konuşma türü" olarak açıklar. Bu iki sözlükte de kuş dilinin yalnızca bir anlamı açıklanmıştır.
◾ Anlaşılmama amacıyla oluşturulan gizemli dil anlamındaki kuş dilinin tek bir biçimi yoktur. Hecelerin arasına, kelimelerin başına veya sonuna farklı farklı heceler, harfler veya kelimeler eklenerek kuş dili konuşulur.
◾ Bunların en yaygını ga, ge, gı gibi g harfinin sonuna geldiği heceye bağlı olarak seslendirilerek kullanılmasıdır. Bazen birtakım ses gruplarının hecelerin arasına veya kelime sonlarına getirilmesiyle de oluşturulur. Sözcüklerin tersten telaffuz edilmesiyle de kuş dili konuşulur.
◾ Kuş dilinin tarihi sanıldığından daha eskiye dayanır. 17. yüzyılda yaşamış ünlü seyyah Evliya Çelebi, kaleme aldığı Seyahatnamesinin bir kısmında kuş dilinden söz eder.
◾ Evliya Çelebi, çevresindeki yabancıların duymasını istemediği meselelerden bahsederken bu dili kullanır. Seyahatnamesinde şöyle anlatır:
"Gulâmımın birine kuş lisanı üzere 'Cücümlece yocoldacaşlacarıcım sicilacahlacansucunlacar icihticiyacatecen ducursucunlacar' diye emrettim. Yani "Cümle yoldaşlarım silâhlansunlar, ihtiyaten dursunlar" diye emrettim."
◾ Seyahatname'nin 2. cildinde geçen bu cümlelerde Evliya Çelebi, hecelerin arasına c sesiyle eklemeler yaparak kuş dili konuşmuştur.
◾ Tasavvuf edebiyatında seyr-i süluk* süreci ve vahdet-i vücud* anlayışı gibi başlıca teorilerin kuşlar aracılığıyla anlatıldığı eserler kaleme alınmıştır. Simurg* veya Anka adı verilen bu kuşların yer aldığı hikayelerde insanın Yaradan ile ilişkisi sembolik bir dil kullanılarak ele alınır.
◾ Özellikle Orta Çağ'da birçok İslam âlimi bu türde kitaplar yazmıştır. Feridüddin Attar'ın Mantıku't-Tayr, İbn Sina ve Gazzali'nin Risaletü't-Tayr, Sühreverdi'nin Safir-i Simurg ismindeki eserleri bu türün en bilinen örnekleridir.
BİLGİ NOTU:
*Seyr-i süluk: İnsanı Hakk'a ulaştıran amel, ibadet ve davranış tarzlarıdır.
*Vahdet-i vücud: Tasavvufta varlıkta birlik anlamını taşır.
*Simurg: Anka ya da Zümrüdüanka olarak da anılan mitolojik bir kuştur. Tasavvufta olgunluğu ve Allah'a yaklaşmayı temsil eder.
◾Şair Feridüddin Attar tarafından Farsça olarak kaleme alınmış olan Mantıku't-Tayr, tasavvuf edebiyatının önde gelen manzum eserleri arasında yer alır. Kuşların dili olarak Türkçeye tercüme edebileceğimiz bu terkib, Kur'an-ı Kerim'de Neml Suresinin 16. ayetinde de geçer.
◾ Kitapta 5000'den fazla beyite, 31 ayrı bölümde yer verilir. Giriş bölümünün hemen ardından Hz. Süleyman'ın kuşu Hüdhüd ile ilgili bir bölüm mevcuttur.
◾ Attar, eserinde vahdet-i vücud inancını konu alan hikâyeler anlatır. Bu hikayeleri çoğunlukla kuşların dilinden aktarır. Eser, Gülşehri tarafından Türkçeye tercüme edilir.
BİLGİ NOTU:
*Feridüddin Attar: 12 yüzyılda yaşamış olan İranlı şairdir.
Eczacılık ve tıp ile meşgul olduğu için "Attâr" lakabını almıştır.