Arama
Osmanlı hanedanından baba-oğul ressamlar: Sultan Abdülaziz ve Abdülmecid Efendi
Osmanlı hanedanından Sultan Abdülaziz ve oğlu Abdülmecid Efendi, sanatla oldukça yakından ilgilendiler. Sultan Abdülaziz sarayında ressamlara yer vermiş, onlarla birbirinden güzel eserler ortaya çıkarmıştır. Hatta saray ressamı Chlebowski, sarayda çok çalıştırılmaktan şikayet etmiş, Sultan Abdülaziz'in istediği kompozisyonları çok hızla çalışarak belirli bir şemada yapmıştır. Bu tablolar, sanat açısından değil, daha çok Sultan Abdülaziz'in çizdiği ya da istediği kompozisyonlardan hareketle yapılmış olmaları ve konuları bakımından değerlidir. Bu sanat deryasının içerisinde doğan Abdülmecid de çocuk yaşlarından itibaren resimler yaparak bir albüm oluşturmuştur.
Osmanlı Ressamlar Cemiyeti Gazetesi'nin 1 Mart 1914 tarihli ve 14 numaralı sayısındaki M. Sami Yetik'in "Selâtinde İncizab-ı Tersim" başlıklı yazısında Sultan Abdülaziz'in, ressamları yönlendirecek ölçüdeki yeteneğinden ve saray ressamı Stanislaus Chlebowski'ye hediye ettiği eskizlerden bahsedilir:
"Stanislaus Chlebowski, Saraydaki daire-i mahsusada [özel dairede] müddet-i medide [uzun süre] çalıştırılmış, mazinin hatırat-ı muzafferiyetini tasvir, maateessüf bu fırçaya müyesser olmuştur. Tabloların bir kısmını tetkik edebildiğim için söyleyebilirim - bunlar sanat nokta-i nazarından diğer şahâsârı [şaheserleri] yanında pek sönüktür, değerli bir fırça mahsulü değildirler. Fakat kıymet-i tarihiye itibariyle pek ehemmiyetlidir.
(...) Kurena-yı sabıkadan [padişahın eski yakınlarından] bir zat tarafından yedi sekiz sene evvel dinlemiştim. Abdülaziz merhum ekser tabloların kompozisyon terkibini [eskiz-müsvedde] suretinde kâğıtlara hazırlayarak ressamın fikr-i tasvirini esas levha hakkında tenvir ederlermiş. Bir gün Sultan Aziz, Chlebowski'nin tablosundaki kompozisyona itiraz ederek çizgileri tashih etmişler. Ressam anlaşılan kendi fikrine muhalif gördüğü bu tashihatı İstanbul'da bulunan Profesör Sokolovski'ye [?] göstererek şikâyet etmek istemişse de tashihatın doğru olduğunu öğrenince tesellüm-i hakikate mecbur olmuştur.
Pavlikovski [?] namında bir muharririn hatıra-i ziyaretini musavver satırlardan iktibas-ı malumat eden İngilizce bir mecmua-i nefise Abdülaziz'in kudret-i ressamanesini, fikr-i bedayi-pesendanisini [estetik kavrayışını] hayretlerle alkışlayarak eskizler hakkında talim ve terbiye görmüş bir artist kaleminin tasvir-i seriinden hiç farkı yoktur, diyor."
Uluslararası Kültür ve Sanat Derneği tarafından 5 Ekim-20 Ekim 2013 tarihleri arasında Dolmabahçe Sanat Galerisi'nde düzenlenen "Eskizlerden Tablolara Ressam Sultan Abdülaziz" adlı sergi, Polonya'daki Krakov Ulusal Müzesi'nde korunan ve Sultan Abdülaziz'in desenlerini içeren MNK III.r.a. 10296 / 10366 numaralı albümdeki bütün çizimlerin baskılarının sergilenmiş olması bakımından önemliydi.
Bu desenlerden bazıları daha önce Osmanlı Ressamlar Cemiyeti Gazetesi, Yeni Ufuklar dergisi ve Savaş ve Barış 15-19.Yüzyıl Osmanlı-Lehistan İlişkileri adlı yayınlardan biliniyordu. Albümde Chlebowski'nin imzalı karakalem bir resmi (Abdülaziz'in bazı eklemeler yaptığı) ile Sultan Abdülaziz'in atmış yedi adet çizimi ve üç sayfa yazısı bulunuyor. Albümün baş tarafındaki iki mektup, çizimlerin Sultan Abdülaziz'e ait olduğunu belgelemektedir.
Albümdeki 296 numaralı ve "Savaş Sahnesi" adlı karakalem resimde Chlebowski'nin imzası bulunuyor. Abdülaziz, resme kompozisyonunun yararına çini mürekkebiyle bazı eklemeler yapmıştı. Bu resim, Milli Saraylar Tablo Koleksiyonu'ndaki "Sultan III. Mehmed'in Eğri Savaşı" adlı yağlıboya tablonun karakalem taslağıdır. "Sultan III. Mehmed'in Eğri Savaşı" adlı tablonun sağ üst köşesinde "Sultan Mehmed Han Hazretlerinin Eğri muhârebesi işbu muhârebe-i azîmede Nemçelülerden doksan top ve otuz altı bayrak zabt edilmiştir." yazılıdır.
356 numaralı "Savaş Sahnesi", Koleksiyon'daki "Osmanlı Ordusunun Bir Kaleye Hücumu" adlı tablonun eskizidir. Eskizle tablonun grafik düzeni benzerdir. "Mohaç Meydan Savaşı" adlı tablonun sağ üst köşesinde de "Sarı Sultan Selim Han Hazretlerinin Mohaç Muhârebesi" yazılıdır. Bu yazı, 366 numaralı Sultan Abdülaziz'in el yazısı ile yazdığı tablo ismi ile benzerdir.
Stanislaus Chlebowski Ekolü'ndeki tabloların imzasız oluşunun değerlendirmesini yaparken bazı kriterleri göz ardı etmemek gerekir. Resmin konusunu çizgiye dönüştürürken uygulanan grafik düzen, sanatçıları başarılı kılar. Sultan Abdülaziz, resmin konusunu çizgiye dönüştürürken düşmanı kovalayan savaşçılar, dörtnala koşan atlar gibi hareketli sahneleri belirli kalıplarla uygulamıştır. Bu desenlerde, kararlı ve kesin çizgiler görülür. Chlebowski, Sultan Abdülaziz'in bu çizgi kurgularını figür, renk ve ışıkla tuvallerde canlandırmıştır. Saray ressamı Chlebowki'ye ayda 5000 kuruş maaşının yanı sıra, yaptığı her eser için ayrıca bir bedel ödenir.
Arşiv belgeleri, Chlebowski'nin saray için ağırlıklı olarak klasik dönemdeki Avusturya (Nemçe) ile yapılan savaşlar ve Türk-Yunan (Mora) savaşları gibi çok figürlü kompozisyonlar yaptığını belgeler. Sanatçı, I. Selim (Yavuz), II. Selim (Sarı), Sultan Abdülaziz ve Saliha Sultan'ın resimleri yapmış, ayrıca Kâğıthane ve Göksu çevresiyle bazı çiftlikleri manzaralarına konu almıştır. Arşiv belgeleri, Chlebowski'nin saraya "Sarı Sultan Selim Hazretlerinin Mohaç Muhârebesi" adlı tabloyu yaptığını da gösterir. Söz konusu eser, Milli Saraylar Tablo Koleksiyonu'ndaki "Mohaç Meydan Savaşı" adlı eserdir.