Arama
Külliyelerin toplumsal işlevleri
Bir cami çevresinde oluşturulan külliyeler birçok yapıyı içerisinde bulunduran kompleks yapı topluluklarıdır. Osmanlı şehir gelişiminde önemli bir konuma sahip olan külliyelerin şehirleşmeye de oldukça katkısı bulunur. Bunun yanında sosyal ve ticari olarak da önem arz eden külliyelerin özelliklerini sizler için araştırdık.
🔶 Selçuklu geleneğini devam ettirmekle birlikte yeni denemelerin de ele alındığı Beylikler döneminde külliye inşaatları devam eder. Beyşehir'de Eşrefoğlu Camii ve Külliyesi (1297-1300), Seydişehir'de Seyyid Hârun Külliyesi (1310-1320), Manisa'da İshak Çelebi Ulu Camii ve Külliyesi (1366-1378) bu dönem eserlerine örnek olarak verilebilir.
🔶 Osmanlı döneminde sayıları artarak devam eden külliyeler önceki örneklere göre daha çok sayıda yapıyı bünyesinde barındırır. Bânilerin oluşturduğu vakıflar sayesinde bu külliyeler uzun süre fonksiyonlarını aksatmadan sürdürür. Devletin iskan politikasıyla çeşitli yerlerin bu vakıflaşma yapılanması sayesinde canlandırılması sağlanır.
🔶 XIV. yüzyıl içinde İznik'te (1334) ve Bursa'da (1339-1340) Orhan Gazi külliyeleri, Bursa'da Hudâvendigâr Külliyesi (1385'ten önce), Mudurnu (1382), Bolu ve Bursa'da (1390-1395) Yıldırım Bayezid külliyeleri inşa edilir. Bursa Yeşilcami Külliyesi (1414-1424), Bursa (1424-1426) ve Edirne'de (1426) Murâdiye külliyeleri, yine Edirne'de Üç Şerefeli Cami ve Külliyesi ile (1437-1447) Ankara'da Karaca Bey Külliyesi (1440) XV. yüzyılın ilk yarısında yapılmış önemli külliyelerdir.
🔶 XVI. yüzyıl külliye yapımı için parlak bir dönem olur. XVI. yüzyıl ilk çeyreği içinde İstanbul'da inşa edilen Beyazıt (1501-1508) ve Yavuz Selim (1522) külliyeleri Mimar Sinan öncesinde inşa edilmiş önemli yapılardır.
🔶 XVII. yüzyılda İstanbul'da külliye inşaatı bir önceki yüzyıl kadar parlak olmamakla birlikte XVI. yüzyılın sonlarında yapımına başlanan, fakat uzun zaman yarım kalan Yeni Cami Külliyesi (1597-1603, 1661-1664) bu yüzyılda tamamlanır. Yüzyılın başında ele alınan Sultan Ahmed Külliyesi (1609-1619) bu dönemde yapılan en büyük külliye olmuştur. Üsküdar'daki Çinili Cami Külliyesi (1640-1642) dışında diğer külliyeler medrese merkezli olup sur içinde inşa edilir.
🔶 XVIII. yüzyılda İstanbul'da Çorlulu Ali Paşa (1707-1709), Yeni Vâlide (1708-1710), Damad İbrâhim Paşa (1720), Üsküdar Ahmediye (1722),Ebûishak İsmâil Efendi (1725'ten önce), Hekimoğlu Ali Paşa (1734-1735), Seyyid Hasan Paşa (1735), Hacı Beşir Ağa (1744-1745), Nuruosmaniye (1748-1755), Lâleli (1760-1764), Ayazma (1760-1761), Sirkeci (1775-1789), Beylerbeyi (1777-1778) ve Emirgân'da (1781-1783) I. Abdülhamid, Mihrişah Sultan (1792-1795) ve Şah Sultan (1800) külliyeleri inşa edilir.
Merhametin kuş evleriyle vücut bulduğu 8 mimari yapı
🔶 Bu dönem Anadolu'da inşa edilen Hatay Karamurat'ta Sadrazam Moralı Hasan Paşa (vakfiye 1704), Aydın'da Nasuh Paşa (1708), Nevşehir'de Damad İbrâhim Paşa (1727-1728), Aydın'da Cihanoğlu (1756), Yozgat'ta Çapanoğlu (1779), Gülşehir'de Karavezir (1780) külliyeleri inşa edilmiştir. Anadolu dışında Halep'te Osman Paşa (1730-1739), Kahire'de Sultan I. Mahmud (1750), Şumnu'da Şerif Halil Paşa (XVIII. yüzyılın ortası) külliyeleri bu yüzyılın en iyi örnekleridir.
🔶 XIX. yüzyılda İstanbul'da Selimiye (1801-1805), Küçük Efendi (1825), Bâlâ Süleyman Ağa (1862-1863), Altunizade İsmâil Zühdü Paşa (1865-1866), Pertevniyal Vâlide Sultan (1870), Şeyh Zâfir (1887) külliyeleriyle İstanbul dışında Kütahya'da Molla Bey Külliyesi (1855) inşa edilir.
Külliyelerin önemi nedir?
🔶 Külliye, İslam toplumunun vakıf hukuku sistemi ve hayrat kavramını geliştirmesiyle ortaya çıkar. Topluma yararlı kurumlar kazandırma düşüncesiyle ele alınan külliyeler inşa edildikleri yere uygun olarak birçok ihtiyacı karşılar. Bu sistemin merkezindeki yapı ise camidir. Cami, cuma namazlarındaki toplanma yeri olmasının yanında bir ilim, toplantı ve müzakere mekanıdır. Külliye bu merkezi tamamlayan yapılardan oluşur.
🔶 Kentlerin gelişimi üzerinde önemli etkilere sahip olan külliyeler, konumlarına, yaptıran kişilerin statülerine, devletin gücüne, yapılan kentin niteliğine, mimari akımlara göre çeşitlenir, plan ve ölçüler değişiklik gösterebilir.
🔶 Osmanlı dönemi şehirlerinin mühim simgeleri ve sosyal yaşam merkezleri olan külliyeler günümüz şehirlerinin çok fonksiyonlu ticari merkezleri ile karşılaştırıldığında bir kamusal mekan biçimi olarak oldukça dikkate değerdir.