Arama
Sanatımızın yüzyıllar öncesindeki 5 hayvan motifi
Su içindeki süratleri ve çeviklikleriyle yunusların, denizcileri kurtaran hayvanlar olduğunu biliyor muydunuz? Peki, Yunus isminin Kur'an-ı Kerim'de yer alan Yunus suresinden geldiğini? Sizler için sanatımızın yüzyıllar öncesindeki 5 hayvan motifini derledik.
15. yüzyıla ait olduğu düşünülen Siyah Kalem, Baba Nakkaş gibi birçok sanatçının eserlerinin yer aldığı Fatih Albümü'nün içinde aslan bazen tek başına, bazen de minyatürlerin içinde karşımıza çıkar. 16. Yüzyılda sarayın başnakkaşı olan Şahkulu, tezhib sanatında sazyolu ekolünü oluşturmuştur. Bu ekoldeki önemli motiflerden biri de aslandır. Aslan bu eserlerde bazen bir ormanı andırmanı kompozisyonlarda, bazen de hayvanlarla mücadele ederken resmedilmiştir. 16. Yüzyıl çini tabaklarında da aslan motifinin yer aldığı örnekler vardır. Minyatür sanatında ise sık sık kullanılan aslan, Falname adlı eserde burç olarak karşımıza çıkar.
Geç dönem sanatımızın önemli yapılarında olan Dolmabahçe Sarayı Camlı Köşk tavanlarında da resmedilmiş aslan motifleri mevcuttur.
Geyik kelimesi, Divanü Lügati't- Türk'te, ''ıwık'' olarak geçmektedir. Bu kelime ayrıca ''keyik'' biçiminde yaban hayvanı, av hayvanı ve av karşılığı olarak kullanılmıştır. Geyik, Orta Asya kültüründe ve dini yaklaşımında önemli bir yer tutar. Önemli eşyaları, hatta yakınları ile birlikte gömülen Hunlara ait arkeolojik mezar kazılarında geyik motifli kullanım eşyaları bulunmuştur. Anadolu'da da mezar çevrelerinde geyik boynuzlarının bulunması aynı mantıkla düşünüldüğünü göstermektedir. Afyonkarahisar'da bulunan Merdik Sultan Türbesi'ni bu duruma örnek olarak gösterebiliriz.
Sanatımızda, kütüphanelerimizde yer alan birbirinden değerli eserlerde geyikli motifine rastlarız. TSMK, H.1703 numaralı Falname adlı eserin 8b sayfasında, H.2153 numaralı sazyolu ekolünde yapılmış olan eserin 57b sayfasında, TİEM, T.1966'daki cilt kabında olduğu gibi birçok eserde geyik motifi kullanılmıştır. Deri üzerinde nakşedilmiş geyik motifli kitap kapıları da bir dönem uygulanmıştır. Sultanahmet Meydanı'nda yer alan eski Bizans sarayının yerinde bulunan Mozaik Müzesi içinde, geyiğin boynuna dolanmış yılan motifi uygulamış mozaik parçası sergilenmektedir. Bu Bizans mozaiği, aslında İstanbul'un çok eski zamanlarda bu motifle tanıştığına güzel bir örnektir.
Türk Hayvan Takvimi'nde aylardan birinin sembolü tavşandır. Erken dönem Türk mitolojisinde beyaz tavşan gök unsurlarına, siyah tavşan yer unsurlarına ait olmuştur. Orta Asya'da zorlu yaşam koşullarında sarık çevresine kurt, tilki gibi hayvanların yanı sıra tavşan derisi de sarılmıştır. Tavşan av hayvanı olması sebebi ile aynı zamanda uğurlu sayılmıştır. İslamiyet sonrası Türk toplumları, ister istemez eski inanış biçimlerinden gelen pek çok âdeti yaşatmışlardır. Tavşana yüklenen anlam da bolluk ve iyi şans olmuştur. Bugün bile küçük sandıklar içerisinde niyet çeken tavşanlara rastlanmak mümkündür. Tavşanın kurnazlık ve iyi şansın sembolü olduğuna işaret eden güzel bir hikâye de Kelile ve Dimne'de yer alır.
İlk tavşan bezemeli örnek, Bizans dönemine ait mozaiklerde karşımıza çıkar. Bu mozaikler M.S. 450-650 yıllarından kalma Sultanahmet'teki Büyük Saray'ın yerine yapılmış İstanbul Mozaik Müzesi'nde sergilenmektedir. Çini ve cilt sanatımızda da tavşan motifinin kullanıldığı çalışmalar mevcuttur. Minyatür sanatında hayvan motifleri sembolleriyle ele alınarak anlatılan konunun güçlenmesini ve desteklenmesini sağlamıştır.