Arama
Sanatımızın yüzyıllar öncesindeki 5 hayvan motifi
Su içindeki süratleri ve çeviklikleriyle yunusların, denizcileri kurtaran hayvanlar olduğunu biliyor muydunuz? Peki, Yunus isminin Kur'an-ı Kerim'de yer alan Yunus suresinden geldiğini? Sizler için sanatımızın yüzyıllar öncesindeki 5 hayvan motifini derledik.
Sanatımızda, kütüphanelerimizde yer alan birbirinden değerli eserlerde geyikli motifine rastlarız. TSMK, H.1703 numaralı Falname adlı eserin 8b sayfasında, H.2153 numaralı sazyolu ekolünde yapılmış olan eserin 57b sayfasında, TİEM, T.1966'daki cilt kabında olduğu gibi birçok eserde geyik motifi kullanılmıştır. Deri üzerinde nakşedilmiş geyik motifli kitap kapıları da bir dönem uygulanmıştır. Sultanahmet Meydanı'nda yer alan eski Bizans sarayının yerinde bulunan Mozaik Müzesi içinde, geyiğin boynuna dolanmış yılan motifi uygulamış mozaik parçası sergilenmektedir. Bu Bizans mozaiği, aslında İstanbul'un çok eski zamanlarda bu motifle tanıştığına güzel bir örnektir.
Türk Hayvan Takvimi'nde aylardan birinin sembolü tavşandır. Erken dönem Türk mitolojisinde beyaz tavşan gök unsurlarına, siyah tavşan yer unsurlarına ait olmuştur. Orta Asya'da zorlu yaşam koşullarında sarık çevresine kurt, tilki gibi hayvanların yanı sıra tavşan derisi de sarılmıştır. Tavşan av hayvanı olması sebebi ile aynı zamanda uğurlu sayılmıştır. İslamiyet sonrası Türk toplumları, ister istemez eski inanış biçimlerinden gelen pek çok âdeti yaşatmışlardır. Tavşana yüklenen anlam da bolluk ve iyi şans olmuştur. Bugün bile küçük sandıklar içerisinde niyet çeken tavşanlara rastlanmak mümkündür. Tavşanın kurnazlık ve iyi şansın sembolü olduğuna işaret eden güzel bir hikâye de Kelile ve Dimne'de yer alır.
İlk tavşan bezemeli örnek, Bizans dönemine ait mozaiklerde karşımıza çıkar. Bu mozaikler M.S. 450-650 yıllarından kalma Sultanahmet'teki Büyük Saray'ın yerine yapılmış İstanbul Mozaik Müzesi'nde sergilenmektedir. Çini ve cilt sanatımızda da tavşan motifinin kullanıldığı çalışmalar mevcuttur. Minyatür sanatında hayvan motifleri sembolleriyle ele alınarak anlatılan konunun güçlenmesini ve desteklenmesini sağlamıştır.
Yunuslar su içindeki süratleri, sevimli yüz ifadeleri ve çeviklikleriyle antik çağlardan beri insanların kutsiyet yüklediği hayvanlardan biridir. Denizcileri kurtaran hayvan olması ve öğrenme yeteneği, bu kabiliyetli hayvanın mitolojiden masallara kadar her alanda yer almasına sebep olmuştur.
Yunan mitolojisinde tüm balıkların, gemilerin mallarını yağmalayan korsanlar olduğuna ve tanrılarından aldıkları buyrukla insanları bir daha korkutacak işler yapmayacağına aldıkları buyrukla insanları bir daha korkutacak işler yapmayacağına inanılmaktadır. Yunus, Bizans İmparatorluğu'nda kullanılan motiflerden biri olmakla birlikte, İstanbul'da yunus balığı ile ilgili bezeme örneklerinin nadir olduğu malumdur. Yunus balığı, Ayasofya Müzesi'ndeki imparator kapısının üzerinde mermerden yapılmış bir yüzey süslemesi olarak uygulanmıştır.
Yunus isminin kültürümüz için bir başka önemi de Kur'an-ı Kerim'de yer alan Yunus suresinden gelmektedir. Sure 109 ayetten müteşekkildir. Surede temel konu olarak Allah'ın rahmetinin gazabına üstün olduğu vurgulanmaktadır. Yunus, Nuh ve Musa peygamberler ile bunların kavimlerinin başına gelenlerden çıkarılan derslere yer verilmektedir. Sure, adını içindeki Hz. Yunus'un kıssasından almıştır.