Arama
Tarihe karışan iki İstanbul sarayı
"Osmanlı sarayı" denildiğinde, her birimizin aklına ilk gelen yapı hiç şüphesiz Topkapı Sarayı'dır. Osmanlı imparatorluk saraylarından Bursa ve Edirne sarayları tamamen yok olmuş; öte yandan eyalet sarayları arasında sayılan Dimetoka, Yenişehir, Saraybosna, Manisa ve Amasya saraylarının akıbeti de onları izlemiştir. Peki, İstanbul'da iki Osmanlı sarayının, tarihin tozlu sayfaları arasına karıştığını ve günümüze hiçbir izin kalmadığını biliyor muydunuz?
Osmanlılara 1505'de esir düşen ve Eski Saray'da içoğlanı olarak yaşamış olan Cenovalı Giovanni Antonio Menavino, sarayın 25 yapıdan oluştuğunu ve bahçesinde deve kuşlarının, tavus kuşlarının ve diğer egzotik kuşların dolaştığını belirtir.
Matrakçı Nasuh'un Beyan-ı Menazil'indeki İstanbul tasvirinde, Eski Saray'ın şehir içerisindeki konumu açıkça belli olur. Bu eser, kentin binaları ile birlikte bir Türk tarafından betimlenen ilk resmidir.
Perspektif, oran gibi kavramlardan yoksun bu minyatürün, kenti çözümleyen eklektik bir niteliği bulunur. Minyatürde şehrin caddeleri, açık alanları ve sokakları göz ardı edilmiş, kentin belli başlı anıtsal mekânları belirli bir hiyerarşik sıra ile resmedilmiştir.
17'inci yüzyıl seyyahı Evliya Çelebi sarayın dört köşeli, 12 bin arşın uzunluğunda bir sur ile çevrili olduğunu belirtir. Evliya Çelebi, saray çevresinde Lala Mustafa Paşa, Piri Mehmet Paşa ve Esma Sultan saraylarının bulunduğundan da bahseder.
Tarihte ilk defa 1584 tarihli Hünernâme yazmasında yer alan minyatürde rastladığımız Üsküdar Sarayı'nın, 1555 yılında yapıldığı söylenir. Ancak bu yapılar topluluğunun daha eski bir tarihe ait olduğu tahmin ediliyor.
Üsküdar Sarayı'nın yapılar topluluğu olarak görüldüğü ilk çizili belge 1581 tarihli Lokman bin Hüseyin tarafından yapılan Şehinşehnâme adlı minyatür albümündeki İstanbul planıdır. Bu planda biri sivri külahlı olarak çizilen beş yapı Üsküdar Sarayı'nın önemini vurgular.
Öte yandan Mimar Sinan, Tezkiretü'l-ebniye'de bina olunan sarayları sayarken Sarây-ı Atîk, Sarây-ı Cedîd-i Hümâyun'dan sonra üçüncü sırada Üsküdar Sarayı'nı sayar.