Arama
Topkapı’nın esrarlı koleksiyonu: Tılsımlı Gömlekler
Geçmişten günümüze pek çok topluluğa, millete ve kültüre ev sahipliği yapan Anadolu, şüphesiz kendi sanat ve kültür ögelerini sembolleştirdi. Bu topraklarda altı asır hüküm süren Osmanlılar'da kendi değer ve kültürlerini çeşitli ifadelerle hayata tatbik ettiler. Bu sembolik eserlerden en ilginci ise padişahları çeşitli musibetlerden koruduğuna inanılan "Tılsımlı Gömlek"lerdir. Topkapı Sarayı'nda korunan ve hala sırrına vakıf olunamayan bu esrarengiz gömlekleri sizler için araştırdık.
TILSIMLI GÖMLEKLER
💠 Günlük yaşamda pratiğe dökülen bu çeşitli sembolik imgelemeler Türk sanatında etkili oldu. Özellikle Osmanlı dönemi sanat eserlerinde gördüğümüz bu incelikler çeşitli formlarda karşımıza çıktı. Bilhassa İslam'ın büyük etkisi olduğu bu sanat çalışmalarında hayvan figürlerinin formu değiştirilerek çiçek motifi halini alması ve bu çiçek imgelerinin de farklı manaları temsil etmesi buna bir örnek.
💠 Hat, minyatür, tezhip, çini gibi Türk-İslam sanatının en güzel örneklerinde gördüğümüz motif ve desenlerin ise her birinin anlamı olup belli bir şeyi temsil eder. Var olan her şeye mana ile bakan sanatçılar bu mana ile birçok güzel eserler ortaya serer. Tüm güzellikleri ile sergilenen eserler aslında özünde büyük sırlar saklar. Sırlı eserler arasında Topkapı Sarayı'ndaki özel muhafaza edilen Tılsımlı Gömlekler de bunlardan biridir.
💠 Daimi olarak merak konusu olan Tılsımlı Gömlekler ilk olarak Osmanlı döneminde karşımıza çıktı. Topkapı Hazine Dairesi'nde yer alan bu gömleklerin sonradan farkına varıldı ve üstündeki çeşitli motif, desen, yazı ve figürler açıklanmaya çalışıldı.
💠 Yapılan çeşitli araştırmalarla bir kısmı hakkında bilgi edinse de Topkapı'da yer alan yüze yakın gömleğin sırrı hala çözülebilmiş değil. Çözülemeyen sırlarından ötürü "Tılsımlı Gömlek" olarak isimlendirilen bu giysiler, Osmanlı padişahlarının ve zaman zaman da Osmanlı saray erkanının savaş, hastalık, nazar, bela ve musibet gibi durumlardan korunmak amacıyla giydiği ortaya çıktı.
💠 Topkapı Sarayı'nda yer alan bu gömleklerin yanında takılabilen boyunluk, yakalık ve kepler de olup ipek veya atlas kumaştan yapılan hanedan kıyafetlerinin aksine basit pamuk kumaşlardan üretildi. Üzerinde çeşitli ayet, dua, sure, sembol ve figür olan "Tılsımlı Gömlekler" sıradan kıyafetler gibi hemen üretime girmez ve kolayca da üretimi bitmez. Yapımı 3-4 yıl süren bu gömlekler belli tarihlerde üretime geçtiler. Bunun için sarayda görevlendirilmiş müneccimbaşıları bulunurdu.
💠 Felekname, ebced, astronomi gibi çeşitli ilimlere kafa yoran Osmanlı alimleri, bu gömlekleri işlemede de bu ilimlerden faydalandılar. Manevi güce inanan padişahlar kendileri için yaptırdıkları bu gömlekleri müneccimbaşının belirlediği bir zamanlarda giyerlerdi. Üretilen bu gömlekler kişiye özel olup başkası giyildiğinde ona etki etmiyordu. Çünkü gömleği giyecek padişahın yıldız haritası ve fıtri özellikleri baz alınarak "Tılsımlı Gömlek" üretiliyordu.
💠 Osmanlı'nın son zamanlarında daha da yaygınlaşan "Tılsımlı Gömlekler", sadece padişahlara has olmaktan çıkıp kadın ve çocuklar için de yapılmaya başlandı.
💠 Şüphesiz üzerindeki şifre ve sembollerle sahibine dair çok şey anlatan ve saklayan "Tılsımlı Gömlekler", hassas olup her zaman giyilmezdi. Genellikle padişahlar savaşlara gideceği zaman başarı kazanmak veya hastalandığında şifa bulmak veyahut sıhhat kazanmak için giyilirdi.
"TILSIMLI GÖMLEKLER"İN ÜRETİMİ
💠 Topkapı Saray Koleksiyonu'nda yer alan 90 adet "Tılsımlı Gömlek"in padişahlara ait olduğu tespit edilirken geride kalan diğer gömleklerin de yüksek rütbeli saray çalışanlarına ait olduğu düşünülür. "Tılsımlı Gömlekler"in birçoğu Topkapı'da yer almasına rağmen Merzifonlu Kara Mustafa Paşa'nın gömleği Viyana'da sergilenir.
💠 Yapımı hiç kolay olmayan ve binbir zahmet, emek ve ince işçilik gerektiren bu gömleklerin üretiminde hattat, müneccimbaşı, terzi ve hocalar ortak çalışırlardı. Halk arasında "eşref saati" olarak bilinen bir vakitte müneccimbaşının emriyle gömleğin üretimine başlanırdı.
💠 Caminin manevi atmosferinde kılınan namazların, okunan duaların eşliğinde mürekkep haznelerinde demlenen mürekkepler toplanırdı. Yumurta akı ve çeşitli malzemelerle aharlaştırılan pamuk gömleklerin üzerine bu mürekkeplerden dualar, sureler, ebced hesaplamaları yazılırdı.