Arama
Türkiye'den dünya belleğine girmiş kültürel miraslar
Her varlık bulunduğu ortamda yaşamından izler bırakır. İnsan ise aklıyla hem iz bırakırken hem de bu izleri korur, taşır ve geliştirir. Dünya ve insanlığın canlı tarihinin korunması için de çalışmalar bununla birlikte gelişme göstermeye başladı. İnsanlığın tarihi, kültürel sosyal belleğini oluşturan ve savaş, doğal afet gibi nedenlerle ortadan kaybolma tehlikesi bulunan belge ve bilgilerin korunması ve dijital ortamda paylaşılması için 1992 yılında UNESCO bünyesinde "Dünya Belleği Programı" kuruldu. Programın en görünen yüzü olan Dünya Belleği Kütüğü ise 1995 yılında oluşturuldu. Dünya Belleği Kütüğü'ne ilk kayıt ise 1997 yılında alındı. Dünya Belleği Programı'na 45 farklı ülkenin kaydı bulunuyor.
Geçtiğimiz günlerde İngiliz yazar George Orwell'in kişisel arşivi UNESCO'nun 'dünyanın en önemli belgeleri' listesine dâhil edildi. UNESCO, usta yazarın arşivini korumaya alma gerekçesini, "Orwell'in yazdıklarının bugün de karşılığının olması ve insanlık tarihinin bu eserlerin zarar görmesi halinde fakirleşecek olması..." olarak açıkladı. 1984, Hayvan Çiftliği gibi eserleriyle tanınan Orwell'ın halen Londra Üniversitesi'nde bulunan günlükleri, mektupları, çalışma notları, fotoğrafları UNESCO'nun Dünya Belleği listesine girdi.
Türkiye, tarihi ve coğrafi zenginliğinin avantajını en iyi şekilde kullanması gereken ülkelerin başında yer alıyor. Dünya Belleği Programı sayesinde Türkiye, kültürel miraslarının taşıdıkları değerlere UNESCO'nun kamuoyu desteği ile dikkati çekerek hem korunması konusunda gerekli maddi ve teknik desteği alabilecek hem de erişimini sağlayarak dünya çapında kültürel tanıtımını yapma fırsatını kazanmış olacak. Küresel çapta belirlenen amacın ulusal düzeyde gerçekleştirilmesini sağlamak üzere Türkiye'nin Dünya Belleği Kütüğüne kaydedilmesinin gerekli olduğu düşünülen miraslarını belirleyip önermek UNESCO Türkiye Millî Komisyonunun görevlerinden biri.
Dünya Belleği Arşivi'nde Türkiye'den de Boğaziçi Üniversitesi Gözlem ve Deprem Araştırma Enstitüsü Kandilli Rasathanesi El Yazmaları (2001) , Boğazköy Hitit Tabletleri (2001), İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi İbn-i Sina Yazmaları Koleksiyonu (2003), Evliya Çelebi Seyahatnamesi (2013),Kültepe Tabletleri (2015), Divanü Lügati't-Türk ve Piri Reis'in Haritası (2017) bulunuyor.
Hitit Medeniyetine ait tek kayıtlı belge olma niteliği taşıyan Boğazköy'deki kil tablet arşivi 2001 yılında Dünya Belleği Programı kapsamında belgesel miras olma niteliği kazandı. MÖ. 2'nci yüzyılda Ortadoğu'nun en güçlü politik varlığı olarak kabul edilen Hititlere ve yaşadıkları döneme ait bilgilerin birçoğu bu tabletlerden elde edildi.
Yaklaşık olarak 25 bin tabletten oluşan arşiv, bölgedeki politik, sosyal, dini, askeri, ticari, ve sanatsal yaşama dair önemli bilgiler içeriyor. Bunlar arasında en önemlisi, tarihte imzalanan ilk barış antlaşması olan, Hititliler ve Mısırlılar arasında imzalanan, Kadeş Antlaşması'dır. Arşiv, aynı zamanda epik ve mitolojik karakterlere yer veren birçok edebi eseri içeriyor.
Ankara'da Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde ve İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde yer alan tabletler, konularına göre sınıflandırılmış şekilde muhafaza edilmekte. 1906 yılından bu yana korunmakta olan tabletler, sadece bilimsel amaçlı çalışmalar amacıyla ya da müzedeki sergi alanı içinde görülebiliyor. Açıklamaları ve tasnifi tamamlanan tüm tabletlerin fotoğraflarına ve fotoğrafların negatiflerine erişmek mümkün. Aynı zamanda Anadolu Medeniyetleri Müzesi, CD-ROM aracılığıyla, tabletlere elektronik ortamda erişim olanağı sağladı.
Arşiv, Anadolu Medeniyetleri Müzesi ve İstanbul Arkeoloji Müzesi yönetiminin sorumluluğu altında ve en üst yönetim organı da Kültür ve Turizm Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü'dür.
Matematik, astronomi, astroloji başta olmak üzere çeşitli çalışmaları içeren el yazmalarının bulunduğu koleksiyonun, dünyada bu konularda mevcut tek yazma eser koleksiyonu olduğu biliniyor. Osmanlı ve İslami kültürel yapısına ait önemli bilgiler içeren bu el yazmaları koleksiyonu, 581 ciltte toplanmış 1339 çalışmayı kapsamakta. Bu çalışmaların 882 tanesi Türkçe, 414 tanesi Arapça, 103 tanesi Farsça dillerinde hazırlanmış.
11'inci ve 20'inci yüzyıl tarihleri arasında hazırlanan eserler hem yerli hem de yabancı araştırmacılar için son derece önemli bilgiler içeriyor. Kapsamında, Ali Kuşçu tarafından yapılan astronomik gözlemler, takvimler, ünlü matematikçi Takiyeddin'in çalışmaları, Uluğ Bey'in astronomik çalışmaları vb. nitelikte önemli eserleri barındırıyor.