Arama
İlk Müslüman psikoloji alimi: Ebu Zeyd El-Belhi
Müslüman alimler, fenni çalışmalar içerisinde psikolojik bazı konulara yer vermiştir. Bunlardan birisi de Ebu Zeyd el-Belhi'nin beden ve ruh sağlığı hakkındaki kitabıdır. Bu eser, İslam dünyasında tıp konusunda yazılmış ilk eserdir. Beden ve ruh sağlığını bir arada işleyen eser, sadece tıp tarihi değil, psikoloji tarihine de büyük katkı sağlamıştır. Birçok psikoloğun ilgisini çeken Ebu Zeyd el-Belhi hakkında merak edilenleri derledik.
Ebû Zeyd, eserinin ön sözünde; "Allahü teâlâ, insanoğluna diğer yaratıklardan farklı olarak idrâk kuvveti ihsan buyurdu. İnsan, bu kuvvet yardımıyla faydalı ve zararlı şeyleri tanıyıp birbirlerinden ayırd eder. Bu bilgi ve kuvvetini kullanması sebebiyle Dünyâ ve âhırette saadete kavuşur. Tıb ilmi herkes rçin çok önemlidir. İnsan, tıb ilmi yardımıyla hastalıkları ve bunların tedâvî yollarını öğrenir" demektedir.
Ebû Zeyd Belhî, ktiabında şöyle diyor: "Hüzün ve şiddetli ıstırâb, ruh! Hastalıklar arasında önemli bir yer işgal etmektedir. Bu hastalık, insanın kalbinde yer tutunca sıhhate zararlı olur. Istırâb, hüznün aşırı hâlidir ve yakıp kavuran bir ateşdir. Hüzün ise, bu ateşten geri kalan kor gibidir. Bu sebeple bedeni tahrib etmekte, bedenin sıhhatini bozmakta çok etkilidir. Meselâ normal arzuları değiştirip, bunlardaki tadı ve lezzeti yok eder. Huzur ve sürürün faydası neyse, hüzün de bu faydanın zıddını doğurur. Huzurlu insanın yüzü dâima güleçtir. Mahzun olanın yüzü ise tersine soluktur. Hüzün, bâzan çok sevilen şeyin elden çıkması ile meydana gelir."
Akli yani felsefî ilimler içinde matematik ve astronomiye özel bir ilgi duyan Belhî, belki sırf bu yüzden hocası Kindî'nin aksine astrolojiye inanmamış ve ancak matematik ve fizik esaslara dayalı bir gök biliminin geçerli olabileceğini savunmuştur.
El-Belhi ilk defa psikolojik rahatsızlıkları norotik ve psikotik olarak sınıflandırmıştır. Bunlar, korku ve anksiyete, kızgınlık ve agresiflik, üzüntü ve depresyon ve obsesyondur.
Kendisinden on altı yıl sonra vefat edecek olan Fârâbî'nin en-Nüket fîmâ yasıhhu ve mâ lâ yasıhhu min ahkâmi'n-nücûm adlı eserindeki ayırımları dile getirmiş olması bakımından Belhî'nin bu yaklaşımı önemlidir.
Belhî, Emîr Ahmed b. Sehl'in iktidarı kaybetmesinden sonra doğduğu köye çekilip satın aldığı bir çiftlikte ilmî faaliyetle meşgul oldu. Bir aralık Sâmânî emîrinin Buhara'da vezirlik teklifini kabul ettiyse de yolda bu fikrinden vazgeçerek Şâmistiyân'a döndü ve burada vefat etti.
Belhî'nin fikrî şahsiyetinde en fazla ön plana çıkan eğilim dinle felsefenin uzlaştırılmasıdır. Bir yandan tefsir çalışmaları yapan ve çağının müfessirlerince itibar görmüş metinler kaleme alan Belhî'nin bir yandan da coğrafya, matematik, astronomi, tıp, ahlâk, siyaset gibi çok çeşitli sahalarda eserler vermesi bu tavrının bir sonucudur. Belhî hocası Kindî gibi ilâhî bilginin beşerî bilgideki artma veya derinleşmenin miktarı oranınca kavranabileceğine inanıyordu.