Arama
İtaatkarlığın Psikolojisi: Milgram'ın Deneyi
Milgram Deneyi, sosyal psikolojinin en çarpıcı ve tartışmalı deneylerinden biridir. Yale Üniversitesi'nde 1961 yılında Stanley Milgram tarafından gerçekleştirilen bu deney, insanların otorite figürlerinin emirlerine nasıl itaat ettiklerini incelemek amacıyla yapıldı. Katılımcıların, ahlaki düşüncelerine rağmen otorite figürünün taleplerine uyma eğiliminin ölçümü amacıyla gerçekleştirilen bu deney, etik konuları ve insan davranışını anlamaya yönelik derin düşünceye yol açan önemli bir psikolojik deneydir.
✶ "Öğrenmede cezanın etkisi" şeklinde tanımlanan deneyin amacı deneklere söylenir.
✶ Öğretmen rolündeki deneğe, deney öncesinde bir şok verilir ve deney sırasında öğrenciye şok verdiğinde öğrencinin deneyimleyeceği acıyı simüle etmesi sağlanır.
✶ Artık deney başlamıştır ve Araştırmacı tarafından Öğretmene birkaç kelime çifti verilir ve öğrenciye bu kelimeleri öğretmesi görevi verilir. İlk olarak, elindeki kelimeleri öğrenciye okur. Ardından, bir kelime ve bu kelimeyle eşleşebilecek dört seçenek sunar. Eğer öğrenci yanlış cevap verirse, öğretmene, elektrik şoku vermesi talimatı verilir. Her yanlış cevap sonrasında, elektrik şokunun şiddeti 15 volttan başlayarak her seferinde 15 volt artırılır. Eğer öğrenci doğru cevap verirse, öğretmen şok vermeden bir sonraki soruya geçer.
✶ Deney boyunca öğretmen pozisyonundaki denekler, öğrenci pozisyonundaki aktörlerin gerçekten şok aldığını düşünmektedirler. Ancak, aslında herhangi bir elektrik şoku uygulanmamaktadır. Aktör, ayrı bir odada bulunan bir ses kayıt cihazı ile önceden kaydedilmiş kayıtlarla her elektrik şoku seviyesi için ayrı bir inleme sesi çıkarır, bu sayede, sanki gerçekten acı çekiyormuş gibi görünür ve çığlıkları Denek rolündeki Öğretmen tarafından da işitilir.
✶ Öğrenci rolündeki Aktör'ün çığlıkları artarak, elekrik şokunun acısıyla duvarları yumruklayacak boyuta geldiğinde, Öğretmen deneyi sonlandırmak isterse, Araştırmacı tarafından ona şu yönergeler tekrarlanır:
1- Lütfen devam edin.
2- Deney gereği devam etmelisin.
3- Devam etmeniz deneyin geleceği için önemli.
4- Başka seçeneğiniz yok, devam etmek zorundasın.
✶ Öğretmen pozisyonundaki Denek, Araştırmacı (Otorite) tarafından kendisine söylenen 4 sözel yönerge sonunda da deneyi sonlandırmak isterse deney gerçekten durdurulur. Ancak Denek, Araştırmacı'nın otoritesine yenik düşüp elektro şoku vermeye devam ederse deney art arda 3 defa 450 volt şok* verilene dek devam edecektir.
Bir bilgi
*450 voltluk şok bir insanı öldürmeye
yetecek bir elektik şoku seviyesindedir.
✶ Stanley Milgram, deneyin sonuçlarını paylaştığında pek çok çarpıcı sonuç ortaya çıkmıştır. Deneklerin, elektro şokların uygulanmasından rahatsızlık duyduğu ve farklı seviyelerde stres yaşadıkları gözlemlenmiştir. Çeşitli derecelerde terleme, titreme, inleme ve tırnaklarını derilerine batırma gibi davranışlar sergilediği görülmüştür. Hatta bazı deneklerde gülme krizleri veya nöbetler görülmüştür.
✶ Toplam 40 denekten, 14'ü sinirli gülme belirtileri göstermiştir. Deney süresince, Denek pozisyonundaki Öğretmen kişilerinin istisnasız bir şekilde hepsinin, deneyi en az bir kez duraklatmış olduğu belirtilmiştir. Çoğu, deneyi yürüten otorite tarafından güvence altına alındıktan sonra devam etti. Bazıları ise katılım karşılığında aldıkları parayı iade etmeyi bile teklif etmiştir. Ancak hiçbiri, 300 volta kadar şok uygulamaktan çekinmedi ve çarpıcı bir biçimde, deneyin ilerleyen aşamalarında, Milgram birçok katılımcının deneyde yer almayı aslında memnuniyetle karşıladığını fark etmiştir.
✶ Bu deney serisinde, deneklerin %65'i (80 denekten 52'si), en yüksek gerilim seviyesi olan 450 voltu, ne kadar rahatsızlık hissetseler de uyguladığı gözlemlenmiştir. Bu deney, daha sonra Milgram tarafından ve dünya genelinde farklı psikologlar tarafından da tekrarlandı ve sonuçlar genellikle Milgram Deneyi sonuçlarıyla birbirini doğrulamıştır.
✶ Milgram, 1974 yılında yayınladığı "İtaatin Tehlikeleri" (The Perils of Obidience) adlı makalesinde deneyin sonuçlarını şu cümlelerle yorumlamıştır:
"İtaatin hukuksal ve felsefi açılardan devasa önemi bulunmaktadır
ancak bunlar çoğu insanın somut durumlarda nasıl davrandığı
konusunda fazla bilgi vermez. Yale Üniversitesinde sıradan bir insanın
sadece bir deney bilimcisinden aldığı emirle başka bir insana ne kadar
acı çektireceğini ölçmek için basit bir deney düzenledim. Katılan deneklerin
güçlü vicdani duyguları ile saf otoriteyi çeliştirdim ve kurbanların acı dolu
çığlıklarının eşliğinde genellikle otorite kazandı. Yetişkin insanların, bir otorite
makamının komutası doğrultusunda her şeyi göze almakta gösterdikleri aşırı
isteklilik, çalışmamızın acilen açıklama gerektiren en önemli bulgusudur."
X Halil İbrahim Kutlu