Arama
Küçük Albert Deneyi ve Davranışsal Psikolojinin Temelleri
Ivan Pavlov'un klasik koşullanma teorisinin hayvanlar üzerindeki etkilerini göstermesinden sonra, bu ilkenin insanlar üzerinde de geçerli olup olmadığını araştıran ünlü ancak etik açıdan tartışmalı bir deney, 1920 yılında John B. Watson ve Rosalie Rayner tarafından gerçekleştirildi. Watson'ın liderliğinde yürütülen bu araştırmanın temel amacı, Pavlov'un klasik koşullanma deneyini bir insan üzerinde uygulayarak, bireyi daha önce nötr olan nesnelere karşı negatif bir tepki geliştirmeye yönlendirmekti. Bu deney, fobilerin kökenine dair bir sorudan yola çıkarak gerçekleştirilmiş ve çarpıcı sonuçlar elde etmesiyle birlikte birçok etik tartışmayı da beraberinde getirmiştir.
◾ Deneyin amacı, fobilerin ve korkuların doğuştan mı yoksa sonradan mı kazanıldığını anlamak üzerinedir.
◾ Deney, Albert'e beyaz bir fare gösterilerek başlatılır. Küçük Albert, fareyi görünce elini fareye doğru uzatır. Albert'in elini fareye doğru uzatmasıyla ortamda bulunan çekiçle çelik bara vurularak ses çıkartılmıştır. Sesi duyan denek irkilmiş ve yüzünü ağlamaklı bir ifadeye getirerek tepki vermiştir. Albert, bir süre sonra tekrar elini fareye doğru uzatarak dokunmaya çalıştığı bir anda çelik barla yeniden aynı rahatsız edici ses çıkartılır. Albert yine yerinden sıçrayarak ağlamaya başlamış ve rahatsız olmuştur. Ağlaması yatıştıktan sonra fareyle oynamak isteyen Albert, her temas etmek istediği anda hep aynı rahatsız edici sesi duymuştur.
◾ Deney birkaç gün aralıkla tekrar edilmiştir. Küçük Albert, artık beyaz ve tüylü şeylere karşı klasik koşullanmış ve beyaz fareyi görmesi artık ağlaması için yeterli bir koşul olmuştur. Albert, artık beyaz ve tüylü bir fare gördüğü anda ağlama krizlerine girmiştir.
◾ Watson ve Rayner, deneyi ileri bir safhaya taşıyarak tavşan gibi farklı tüylü objeleri deney ortamına getirdi. Sonuç şuydu: Özellikle beyaz renkli, tüylü bir nesne gördüğünde Albert korkup ağlamaya başlıyor ve kaçmaya çalışıyordu. Albert, pamuk, beyaz tavşan gibi nesnelerin karşısında demir çubuklarla çıkarılan ses olmasa bile korkup ağlamaya başlamıştır.
◾ Deney başlamadan önce, Küçük Albert için tüm uyaranlar nötrdü.
Nötr Uyarı: Beyaz fare
Koşulsuz Uyarıcı: Yüksek ses
Koşulsuz Tepki: Korku
Deneyin ardından şartlar böyle değişti:
Koşullu Uyarıcı: Beyaz fare
Koşullu Tepki: Korku
◾ Bilimsel deneylerde belirtilen ve evrensel olarak uyulması gereken etik kurallar ve kriterler açısından, Watson'un klasik olarak anılan deneyi, sayısız etik kural ihlali içermektedir. Öncelikle, yasal vasisinin bilgilendirildiğine dair rızasına herhangi bir kanıt bulunmamaktadır. Bu araştırmanın koşullanma literatürüne ve psikolojiye katkıları olabilir, ancak denek olan bireye saygı gösterilmemiştir.
◾ Albert'i farklı eşyalara koşullandırmak için yapılan oturumların uzunluğu ve çocuğun bu süreçten sonra normal durumuna döndürülüp döndürülmediği belirtilmemiştir. Bu durum, deneyin sorumluluğunun alınmadığı izlenimini uyandırmaktadır.
◾ Deney, psikoloji alanındaki önemli gelişmelere yol açsa da bir dizi etik sorun nedeniyle oldukça eleştirilmiştir. Albert'in yaşamını tamamen değiştiren bu deney, etik açıdan pek çok sorunu beraberinde getirdi.
◾ Küçük Albert olarak adlandırılan bebek, deney sırasında açıkça görülen acılar yaşamış ve bu süreç yedi hafta boyunca tekrarlanmıştır. Sadece 11 aylık olan Küçük Albert'in sağlık durumu, deneyin ardından ciddi tartışmalara neden olmuştur.