Arama
Emperyalizm ne anlama geliyor?
En basit haliyle, emperyalizm, bir ulusun gücünü diğer ülkeler üzerinde güç kullanarak genişletme sürecidir. Ancak emperyalizm, yalnızca bu tanımla sınırlı kalmaz. Başka halkları ve kültürleri boyunduruk altına alma, yeni topraklar edinme, ekonomik ve politik kontrol dayatma gibi unsurları da içerir. Bu karmaşık olgunun tarih katmanlarını ve etkileşimi anlamak için emperyalizmin ideolojisine ve geçmişle modern dünyamızı nasıl şekillendirdiğine daha yakından bakmak gerekir.
▶ Emperyalizm, genellikle sömürgeleştirme ve ekonomik sömürü yoluyla bir ulusun gücünü ve etkisini genişletme politikasıdır. Tarih boyunca emperyalizm, kaynaklar üzerindeki rekabet ve küresel güçler arasında tanınma mücadelesi ile özdeşleşmiştir. Bu durum, genellikle farklı ulusların veya etnik grupların sınırlar veya haklar üzerindeki rekabet eden iddialarına ve yerel ekonomiler ile toplumları bozma gibi olumsuz sonuçlara yol açmıştır.
▶ Günümüzde emperyalizm, özellikle Çin'in denizaşırı limanlara yaptığı yatırımlar ve Afrika'da altyapı projeleri aracılığıyla kendini göstermektedir. Ayrıca, Belçika ve Hollanda gibi ülkelerin Afrika'nın altın madenlerini işletme hakkını elde ederek bölgeyi sömürmesi ve Shell ile BP gibi büyük petrol şirketlerinin Afrika'daki faaliyetlerine devam etmesi, emperyalizmin günümüzdeki yansımalarındandır.
▶ Emperyalist ülkeler, etki alanlarını genişletmek ve güçlerini arttırmak amacıyla emperyalist felsefeler geliştirmiştir. Bu genişleme, doğrudan ekonomik kontrol ve sömürü yoluyla gerçekleşebilir. İlk örnekler arasında, 19. yüzyılda Britanya İmparatorluğu'nun Hindistan ve Çin üzerindeki egemenliği ile 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında Avrupa'nın Afrika ülkelerini sömürgeleştirmesi yer alır.
▶ Emperyalizm, bu ülkelere genellikle belirli bir ideolojik bakış açısını dayatarak, kültürel yıkıma yol açar. Bazı kişiler bu etkileri olumlu olarak değerlendirse de emperyalist politikalar tarih boyunca maruz kalan toplumlara kalıcı zararlar vermiştir. Bu fethedilen ulusların boyunduruk altına alınmamış olsalardı günümüzde nasıl görüneceklerini araştırmak değerli bir inceleme konusudur.
Kaşıkçı Elması'nın Osmanlı Hazinesine Geliş Serüveni
▶ İngiltere (Britanya), ABD, Almanya, Rusya, Portekiz, İspanya Belçika, Japonya ve Hollanda egemen uluslar olarak mevcut etkilerini geçmişte uyguladıkları emperyalist politikalar sayesinde kazanmışlardır. Britanya, 17. ve 18. yüzyıllarda Kuzey Amerika'nın büyük bir kısmını kolonileştirmiş, 18. ve 19. yüzyıllarda Asya ve Afrika'da geniş bir deniz imparatorluğu kurmuş ve Avustralya ile geçici olarak Mısır'da kapsamlı bir yönetim oluşturmuştur.
▶ Fransa, 1870'ten 1940'a kadar Güneydoğu Asya'daki, Afrika'daki ve Amerika'daki kolonilerinin ve himayelerinin mülkiyetini de kapsayan karma bir emperyalizm biçimi geliştirmiştir. Almanya ise 19. yüzyılın sonlarında Avrupa'da egemenlik kurmayı amaçlayarak, günümüz Kamerun'unun bazı bölgeleri, Namibya, Tanzanya, Yeni Gine, Güneybatı Afrika ve Togo gibi yabancı topraklara sahip olmuştur.
▶ Çarlık Rusyası, iki yüzyıl boyunca topraklarını aktif olarak genişletmiş, Orta Asya'dan Doğu Sibirya'ya kadar uzanmış ve Alaska'ya kadar vasal devletler kurmuştur. Günümüzdeki Rus-Ukrayna Savaşı, bu tarihsel emperyalist bağlılıkların bir göstergesi olarak değerlendirilmektedir.
▶ Amerika Birleşik Devletleri, 1898'de Porto Riko ve Hawaii gibi toprakları ilhak etmenin yanı sıra Kuzey Amerika'da müzakereler yoluyla geniş alanlar kazanmıştır. Sonrasında İspanya'nın Guam ve Küba'yı ABD'ye devretmesiyle ABD emperyalizmi resmen denizaşırı topraklarda da kuruldu. Japonya ise Meiji döneminde sömürgeci genişlemeye başlamış, 1872'ye kadar Ryukyu Adaları'nı satın almış ve bu adalar, Japonya'nın daha ileri emperyalist kontrol seviyelerine ulaşmasına zemin hazırlamıştır.
▶ Emperyal güçler, hem toprak kazancı hem de ekonomik nedenlerle emperyalizme yöneldiler, bu süreçte ekonomik ve politik kazançlar birincil motivasyonlarıydı. Avrupa ülkeleri, nüfus ve ekonomilerindeki büyümeyle birlikte daha fazla toprak ve kaynağı kontrol ederek etki alanlarını genişletmeye çalıştılar. Bu genişleme, diğer rakip ülkelerin stratejik bölgelerdeki büyümeleri konusunda tehlike arz ettiği için sömürgecilik yarışı özellikle 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında epey kızışmış durumdaydı.
▶ Emperyalist devletler, önemli ticaret yollarına erişim, sömürgeci iş gücünde artış ve sömürgeleştirilmiş bölgelerden elde edilen değerli malzemeleri kendi yararlarına kullanma imkanını sonuna kadar kullandı.