Arama
11 maddede Türk dilinin en eski metinleri: Orhun Kitabeleri
Orhun Kitabeleri Türk adının, Türk milletinin isminin geçtiği ilk Türkçe metinlerdir. Taşlar üzerine yazılan bu metinler Orhun Abideleri, Göktürk Yazıtları ya da Köktürk Yazıtları gibi isimlerle de anılır. Devlet ve milletin karşılıklı vazifelerinin vurgulandığı, bağımsızlık için çekilen sıkıntıların, verilen mücadelelerin ve elde edilen başarıların anlatıldığı bu metinler, ilk kez 18. yüzyılda keşfedildi. Metinlerin içeriği ise 1893 yılında çözüldü; Orhun yazıtlarının sınırlı bir konuda yazılmasına karşın kelime dağarcığı açısından oldukça zengin olduğu anlaşıldı.
Kül Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarında dünyanın ve insanoğlunun yaratılışına bir cümleyle değinildikten ve birinci kağanlığın tarihi ana çizgileriyle özetlendikten sonra ikinci kağanlığın kuruluştan Kül Tigin'in 731'de ölümüne kadarki siyasî ve askerî tarihi anlatılır.
Özellikle Bilge Kağan'ın beylerine ve halkına seslendiği bölümler son derece etkili bir anlatım gücüne sahiptir. Bu bakımdan Orhun kitabelerinin Türkçe'nin en eski ve en güzel nesir ve hitabet örnekleri olduğu söylenebilir.
Sınırlı bir konuda hem somut hem de soyut kavramların zenginliği açısından küçümsenmemesi gereken bir sayıdır. Yazıtlardan o dönemdeki Türkçe'nin sadece konuşma değil aynı zamanda bir yazı dili ve çok daha eski bir dilin devamı olduğu anlaşılmaktadır.
Yazıtlardaki ikilemeler, yakın anlamlı ve eş anlamlı kelimeler, benzetmeler, mecazlar, karşıt kavramlar, deyimler ve tasvirler dağarcığı zengin bir edebî dilin varlığını düşündürür.
Daha sonra Necip Âsım (Yazıksız) En Eski Türk Yazısı ve Thomsen yayımını esas alarak 1925 yılında Orhun Âbideleri adıyla iki eser neşretmiştir. İkinci yayın 1936 yılında Eski Türk Yazıtları adlı eserle Hüseyin Namık Orkun'a aittir.
Talat Tekin, 1968'de Kül Tigin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongin ve Küli Çor yazıtları bir gramer çalışması dışında birçok yayın yapmıştır. Muharrem Ergin'in Orhun Âbideleri adıyla yayımladığı eser, üç büyük yazıt üzerinedir. Bugüne kadar Göktürk harfli büyüklü küçüklü yaklaşık 250 metin neşredilmiştir.
Kül Tigin'in ağabeyi Bilge Kağan tarafından diktirilen bu yazıtta İkinci Doğu Türk Kağanlığı'nı kuran kahramanların ve oğullarının hayatı ve ülkelerini korumak için verdikleri mücadeleler dile getirilmiştir.
Anıtlarda ayrıca o bölgede yaşayan Türklere çeşitli uyarılar yer almakta ve Çinlilerin tatlı sözlerine, yumuşak kumaşlarına kandıklarında kendilerini bekleyen tehlikeler haber verilmekte, Türk Kağanlığı'nın birlik ve beraberlik içinde bulunması gerektiğine dikkat çekilmektedir.
Yazıtta Bilge Kağan yaptığı hizmetleri anlatmış, dağılmış ve parçalanmış bir millete kağan olduğunu, ölmek üzere olan milleti tanrının lütfu ile diriltip doyurduğunu belirtmiştir.
Dört yüzü olan yazıt Kül Tigin yazıtına göre daha çok yıprandığından bazı yerleri okunamamaktadır.