Arama
27 Mayıs 1960 Darbesi edebiyatımıza nasıl yansıdı?
Hayatla beslenen edebiyatımız, ülkemizde yaşanan siyasal, sosyal değişimlerden etkilendi. Tarihimizdeki darbeler de bu sebeple edebiyatçılarımızın sırt çevirdiği meseleler arasında olmadı. Fakat sanatçılarımızın demokrasi tarihine vurulmuş ilk darbeye ve Adnan Menderes'in idamına bakışı insanı hayrete düşürecek şekildeydi. Trajik olaylar, edebiyatçılar tarafından görmezden gelindi, hatta demokrasi tarihinin kara lekesi olan bu darbe açıkça alkışlandı. Öyle ki Adnan Menderes'in darbeyi hak ettiği gibi bir algı oluşturmaya çalıştılar. Peki, 27 Mayıs 1960 Darbesi edebiyatımıza nasıl yansıdı? Ahmet Hamdi Tanpınar'ın okurlarını hayrete düşüren tutumu neydi?
◾ 60 Darbesini şiirlerine konu edinen bir başka "sol" görüşlü şair de İkinci Yeni'nin ünlü ismi Cemal Süreya. Şairin bu minvalde kaleme aldığı ilk şiir "555 K"di. Şiirin başlığı aslında o günlerde solcu öğrencileri, Demokrat Parti iktidarını ve Turan Emeksiz'in öldürülmesini protesto etmeye çağıran bir parolanın kısaltmasıydı. Anlamı; 5. ayın, 5. gününde, saat 5'te Kızılay Meydanı'nda buluşalım demekti.
◾ Cemal Süreya'nın günlüklerinde belirttiği üzere o ve arkadaşları da bu eyleme katıldı ve şair bu şiirini söz konusu eylem üzerine kaleme aldı. Cemal Süreya da diğer örneklerdeki gibi, şiirinde Demokrat Parti iktidarını baskıcı ve işkenceci olarak ithamda bulunmuştu. Demokrat Parti dönemini; "Karanfil bıyıklı genç teğmenleri/Ak saçlı profesörleri, öğrencileri" öldüren, sindiren bir iktidar olarak eleştiriyordu. Ona göre 'Millet hayınları' yani iktidarı, elinde tutanlar masum gençlerin kanına girmişlerdi.
◾ Süreya'nın bu bağlamda yazdığı bir başka şiiri 'Kısa Türkiye Tarihi II' de darbe anayasasını "gül" devrine benzeterek över. Şöyle der:
"Üç anayasa ortasında büyüdün
Biri akasya
Biri gül
Biri zakkum"
◾ Şiirdeki akasya, 1924 Anayasası; "gül", 1960 Anayasası; "zakkum" ise 12 Eylül Anayasasıdır. Cemal Süreya, demokrasi tarihimiz için unutulmayacak bir kara leke olan bu darbe anayasasını Türkiye'deki en demokratik ve en özgürlükçü anayasa olarak gördü.
◾ Necati Cumalı da Süreya'nın bakış açısını "Bir Gül Açıyorsa" şiirinde sürdürür. "Bir gül açıyorsa şimdi Türkiye'de/ Aşkla ümitle açıyor" mısralarıyla, bir demokrasi infazı olan 60 darbesini güle benzetti.
◾ Fazıl Hüsnü, bir şiirinde darbeyi Ergenekon'dan çıkışa benzetti. Silahını kendi halkına çeviren başıbozuk darbeci askerlere güzellemeler yaptı.
◾ Attila İlhan, "Kışlalarda gürül gürül borazanlar çalınır" diyerek darbeye övgüler düzdü. Salâh Birsel de, "Sisten Sonra"da; "Günaydın hepinize Türk ordusundan" mısralarıyla 1960 Darbesi'ne "Günaydın!" der. Onları Suat Taşer, Cahit Külebi, Sabih Şendil, Özker Yaşın takip etti.
◾ Bu yazarların yanı sıra 60 Darbesi'ne ve Menderes ve arkadaşlarının idamlarına karşı yazdığı birkaç yazı ile okurlarını hayrete düşüren kişi Tanpınar oldu.
◾ Tanpınar, gerek ilmî gerekse edebî eserleriyle özellikle mazi, hâl ve istikbali bir zincir olarak gören bakışıyla, derin tahliller ve isabetli tespitlerle muhafazakâr zümrede hayranlık uyandırmıştı.