Arama
Ahi Çelebi kimdir? Osmanlı hekiminin böbrek taşına karşı tavsiyeleri
Ahi Çelebi, Fatih Sultan Mehmet, II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim, Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde yaşayan meşhur bir Osmanlı hekimiydi. İki kez hekimbaşı görevinde bulunan Çelebi, dönemin en saygın isimleri arasında yer alırdı. Tıp alanında oldukça önemli eserlere imza attı. Özellikle böbrek ve mesane taşına karşı yazdığı eser ile hastalığın nedenlerini açıklayarak çeşitli tedavi yöntemleri önerdi. Gelin, Hekimbaşı Ahi Çelebi'ni hayatına daha yakından bakalım.
📌Döneminde, tıp ilmine ait diğer eserler bu alan hakkında genel bilgileri ortaya konurken Ahi Çelebi 'Risâle-i hasâtü'l-kilye ve'l-mesâne'de farklı olarak, böbrek ve mesane taşları hakkında bilgi verdi.
📌 Oldukça ayrıntılı bilgiler veren Ahi Çelebi, Razi, İbn-i Sina, İsmail bin Cürcani gibi önemli hekimlerin eserlerinde de faydandı. Eserin önsözünde neden bu kitabı kaleme aldığı hakkında bilgi verir:
"Böbrek ve mesanede bulunan taş hakkında bilgi verdim. Çünkü bu hastalık insanlar arasında çok görülür. Özellikle asil kişiler arasında rastlanır. Çünkü bu insanların lüks yiyecek maddeleri yeme alışkanlıkları vardır ve hayat çok rahat olduğundan bu hastalık ortaya çıkar."
📌 Ahi Çelebi, tok karnına hamama girmek gibi taşın meydana gelmesine sebep olabilecek her türlü hareketten kaçınılması gerektiğini söyler.
📌 Eserinde böbrek ve mesanede taş oluşturacak yiyecekleri şöyle sıralar:
"İçilen inek sütünün bozukluğu da taşın hasıl olmasının sebepleri arasındadır. Bundan dolayı, eğer, süt safravî olursa, oğlanın bağırsaklarını kurutur; idrarın yoğunlaşmasından dolayı taş teşekkül eder.
Öküz eti, katı yumurta, deve eti, büyük balık, suda olan büyük kuşların eti, kavrulmuş kalye, hamursuz ön aşları, sütlü pirinç, kuzu başı ve eti, paça, kadayıf, pelte, ham yemişler ve tertipsiz, düzensiz yemek yemek sebeplerindendir."
📌 Eserinde taşın kimlerde ve vücudun hangi organlarında meydana geldiği, taş oluşumunun nedenlerini, tedavi şekillerini anlatır. Yapıtta ayrıca bazı cerrahi müdahalelerden bahseder. Taşı bulunduğu yerden çıkaracak bir alet önerisinde bulunur.
📌 Ahi Çelebi, mesanede taşı kıran bir aletten söz eder. Ucu kıskaç gibi olan bu alet sayesinde taş, dışarı çıkartılmadan kırılır. Sonradan diüretik özellikli ilaçlarla taş parçaları dışarıya atılır.
📌 Tedavide önerdiği bir diğer yol ise cerrahi müdahaleydi. Yani mesane ya da böbrek açılarak oradaki taşın dışarı alınması. Ahi Çelebi, bu işlemin tehlikeli olduğunu, hastanın yaşı ve gücünün göz önünde bulundurulması yönünde tavsiyede bulunur.
📌 Ahi Çelebi, taş tedavisinde klasik tıpta kullanılan mizaçların özelliklerine göre yöntem geliştirdi. Hastanın mizacı sıcaksa ya da soğuksa verilecek ilâçlar ve alınacak önlemler buna göre değişiyordu. Örneğin soğuk mizaçlı hastalara balgam fazlalığı nedeniyle kusturucu ilaçlar önerilirdi.
🔎Bilgi kutusu: Mizaç nedir?
İslam tıbbına göre gökyüzünün su, toprak, hava ve ateş gibi dört unsuru barındırması gibi insan vücudu da dört karışımı kapsar. Ahlât-ı erbaa denilen bu unsurlar safra, kan, balgam ve sevdadır. Safra, ateş gibi sıcaktır, kan hava gibi sıcak ve yaştır. Balgam su gibi ıslak ve soğuktur, sevda toprak gibi ağır ve kurudur. İbn-i Sina, bu dört unsurun her insanda özel ve benzersiz bir şekilde karıştığını ve kişiyi dengede tuttuğunu belirtir.
Her kişiye özel olarak ortaya çıkan ruhsal, bedensel, zihinsel özelliklerin bütününe ise mizaç denir.
📌 Ahi Çelebi, böbrek ve mesane taşlarının basit ilâçlarla tedavisi hakkında önerilerde bulunur. Bunlardan bazıları şöyledir:
Helyon: Farsça'da marcube ve Türkçe'de merecev ve kuşkonmaz otu diye de adlandırılır. Rum dilinde isperev denir. Helyon tohum undan üç dirhem alıp, balla macun yapıp bir denk balsam yağı ile bir süre yerlerse böbrek taşını ezer.
Kara nohut, kaynatılıp suyu içilirse, ya da yemeği yenirse, böbrek taşlarını parçalar, onları aşağıya doğru hareket ettirir.
Hatmi, kaynatılıp, her gün kırk dirhem şekerle karıştırıp içerlerse ve yemeği yenirse, böbrekteki taşı parçalar, eğer kaynatılıp, suyunun içine oturulursa o da yararlı olur
Seke (baldırgan zamkı) Türkçe kasnı (ya da kısnı) derler. Ondan bir buçuk dirhem alınır. Ondan bu dozdan daha yükseği alınmamalıdır, eğer alınırsa, böbrek ve mesane taşını döker, ama sıcak mizaçlı kişilerin alması sakınca yaratır.
Onbeşinci Yüzyılda Yaşamış Hekimlerimizden Hekimbaşı Ahi Çelebi- Esin Kahya
Tıp Tarihi- Prof. Dr. Ali Haydar Bayat
Ahi Çelebi (1431-1524) ve Çocuk Hekimliği- Murat Yurdakök