Arama
Astronomi biliminin Osmanlı macerası
Fatih Sultan Mehmed Han'ın özel isteğiyle İstanbul'a gelen devrinin öncü bilim insanı Ali Kuşçu'nun çabalarıyla başlayan astronomi çalışmaları, Sultan III. Murad'ın kurduğu rasathane ile zirveye taşındı. Mısır'dan gelen astronomi uzmanı Takiyüddin'in yönettiği rasathane tecrübesi her ne kadar kısa sürse de 1868 yılında günümüzdeki Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi kuruldu. İşte Osmanlı'dan günümüze astronomi çalışmaları...
◾ 1894'de gerçekleşen büyük deprem ölçülemedi. İstanbul'daki büyük depreminin bilimsel bir şekilde araştırılmasını isteyen Sultan II. Abdülhamid, Atina Rasathanesi Müdürü D. Eginitis'i İstanbul'a davet etti.
◾ Rasathanede depremle ilgili sismik ölçüm araçlarının eksik olduğu anlaşılınca, İtalya'dan alınan sismografların biri Rasathane-i Amire'ye, diğeri ise Abdülhamit'in ikametgâhı olan Yıldız Sarayı'na yerleştirildi.
◾ Osmanlı imparatorluğunda, meteoroloji gözlemlerinde olduğu gibi, sismik gözlemler de resmi makamlar dışında ülkedeki yabancılar tarafından yapıldı.
◾ Her ne kadar meteoroloji rasathanesi olarak kurulmuş olsa da eldeki evrak ve basılı eserlerden Rasathane-i Amire'nin astronomi ve sismoloji rasathanesi olma çabaları içinde olduğu da anlaşıldı.
◾ 1908'deki 31 Mart Vakası sırasında ayaklananlar gözlem aletleri ve sismograflarla birlikte rasathaneyi tahrip etti. 31 Mart Vakası'nın ardından 21 Haziran 1910'da Türkiye'de astronomi ve jeofizik çalışmalarının öncülerinden biri olan Fatin Gökmen yeni kurulacak rasathanenin müdürlüğüne getirildi.
◾ Fatin Gökmen rasathanenin kuruluşu için bugünkü Vaniköy üzerindeki İcadiye tepesini uygun gördü. 31 Mart Vakası'nda tahrip edilen Maçka'daki Rasathane-i Amire'den sağlam kalabilen iki deniz kronometresi, eski bir geçiş aleti, ufak bir teodolit ve iki elektrikli duvar saati de yeni kurulan rasathaneye verildi. 1 Temmuz 1911'den başlayarak, meteoroloji faktörlerinin sürekli ve sistematik bir biçimde ölçüm ve kaydına başlandı.
◾ Meteoroloji gözlemlerinin yanı sıra astronomi gözlemleri de yapmak için 1918'de Carl Zeiss Jena firmasına sipariş edilen büyük ekvatoryal dürbün ancak cumhuriyet ilanından sonra, 1925'te rasathaneye getirildi.
◾ Rasathanenin meteoroloji birimi, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü'nün 1929'da düzenli gözlemlere başlanmasına kadar ülkede meteoroloji ile ilgili gözlem ve tahmin yapan tek kuruluş olma unvanını korudu.
◾ Cumhuriyet döneminde önemli değişiklikler geçirerek bugünkü halini alan Rasathane-i Amire'ye, 1936'da Kandilli Rasathanesi ve 1940'lı yıllarda da "Kandilli Astronomi ve Jeofizik Rasathanesi" adı verildi. Cumhuriyet hükümeti inşaat, tesisat ve alet alımı için her yıl yüklü miktarda para vererek kurumun gelişme yolunu açtı.
◾ 1925'te İstanbul'a gelen ekvatoryal dürbün için sağlanan tahsisatla 1926'da dürbün binasının temelleri atıldı ve atölye ile kütüphane binaları tamamlandı. 1928'de deprem binası tamamlandı, ancak ekvatoryal dürbünün yerleştirilmesi ve dürbün binasının hizmete açılması 1935'te mümkün oldu.