Arama
Birçok icadın isimsiz kahramanı; Ömer Hayyam
Daha yaşadığı dönemde İbn-i Sina'dan sonra Doğu'da yetişen en büyük bilgin olarak kabul edilen Ömer Hayyam, edebiyat dışında tıp, fizik, astronomi, cebir, geometri ve yüksek matematik alanlarında önemli çalışmaları vardı. "Zamanın bütün bilgilerini bildiği" söylenen Hayyam, birçok alimden farklı olarak çalışmalarının çoğunu kaleme almadı. İşte sizler için ismini çokça duyduğumuz icadın isimsiz kahramanı Ömer Hayyam'ın matematik alanında açtığı çığırları derledik…
Öklit'in yapıtı üzerine yorumlarında, irrasyonel sayıların da tıpkı rasyonel sayılar gibi kullanılabileceğini kanıtlaması matematik tarihinde bir dönüm noktası oluşturdu.
Ömer Hayyam, birçok kübik denklemleri incelemiş ve bu denklemleri sınıflandırdı. Matematik tarihinde ilk olan bu sınıflandırmayı yapan Hayyam'ın ayrıca "Pascal Üçgeni" olarak bilinen üçgenle de ilgili bir kitap yazdığı bilinir. Bugün kayıp olan bu kitapta Hayyam, Pascal'dan yıllar önce bu üçgenin özelliklerini incelemişti. Pascal'ın, Ömer Hayyam'dan yaklaşık 400 yıl sonra aynı üçgen matematik alanında ortaya çıkar. Bu yüzden de bu üçgeni "Hayyam Üçgeni" olarak da anılır. Ömer Hayyam bu kitaptan, öteki kitaplarında söz eder. Fakat kitabın içeriğiyle ilgili bilgiler oldukça sınırlıdır.
Hayyam, yaptığı çalışmaların çoğunu kaleme almadı. Kendisi ismini çokça duyduğumuz birçok teori ve icadın isimsiz kahramanıdır. 21 Mart 1079 yılında tamamladığı, "Celali Takvimi" olarak bilinen takvim için büyük çaba sarf etti. Güneş yılına göre düzenlenen bu takvim 5000 yılda bir gün hata verirken, bugün kullandığımız "Gregoryen Takvimi" 3330 yılda bir gün hata verir. Hayyam aynı zamanda Bununla birlikte Dünya'nın kendi ekseni etrafında döndüğüne inanmıştır.
İslâm dünyasındaki geometri çalışmalarının odağını başlangıçta Eukleides'in Elementler'inde yer alan problemler oluşturuyordu. Bu evrede sıklıkla ele alınan konu ise Eukleides'in "bir doğruya, dışındaki bir noktadan tek paralel doğru çizilebilir" şeklinde dile getirdiği beşinci postula veya bilim tarihinde daha yaygın bilinen adıyla paralel postulası olmuştur.
Ömer Hayyam, Şerh-i ma Askala min Musadaratı Kitab-ı Uklidis (Eukleides'in Kitabına Girişteki Güçlükler Üstüne) adlı eserinde Eukleides'in Eudoksos'dan aktardığı oran tanımı sayı kavramına dönüştürdü. Oranların, dolayısıyla da rasyonel olmayan sayıların, niceliklerin ölçümünde rasyonel sayılardan farksız şekilde kullanılmasını başlatarak sayı kavramında yepyeni bir çığır açtı.
Ömer Hayyam'ın Cebir alanındaki en önemli yapıtı olan "Cebir ve Mukabele Problemlerinin Tanıtılması Üstüne İnceleme'dir. Üçüncü derece denklemlerinin çözümünde, iki koniğin arakesitlerinden yararlanmaya dayalı yöntemi tanıtır. Bu yapıtta kökleri eski Yunan matematiğinde bulunmakla beraber büyük ölçüde İslam matematikçileri tarafından geliştirilen konik kesitler yönteminin daha önce başarılmış uygulamalarının yanı sıra, kök sayısının birden fazla olabileceği ilk kez açıklandı. Bu matematik tarihinde bir ilkti. İki kökü olan kimi denklemlere yer verilmiş ve denklemler kök sayılarına göre sınıflandırıldı.