Arama
Çanakkale Savaşı'na giden 'Edebiyat Heyeti'
Çanakkale Cephesi, Birinci Dünya Savaşı'nda Türk milletinin topyekûn mücadele ettiği ve topyekûn kazandığı bir zaferdi. Bu birlik ve beraberliğin mimarları arasında şairler, yazarlar, bestekarlar ve ressamlar da vardı. Çanakkale Savaşları, Türk sanatkarlar için ondan manevi bir duygu oluşturmak, milletin heyecanını yükseltmek, kahramanlık ve fedakarlık hislerini en son derecesine çıkarmak için önemli bir fırsat, aynı zamanda bir sınav oldu. Dünya Savaşı'nın sonuçları ne olursa olsun Çanakkale'nin anlam ve büyüklüğünü tespit etmek ve gelecek nesillere aktarmak sanatkarlarımız için milli bir borçtu.
"… Sevgili askerlerimize tesadüf ediyorduk. Kimisi bir tarafa çekilmiş Kur'an okuyor, bazısı da namaz kılıyordu. …Herkes kovuğun içinde, tüfeği elinde bekliyor, bazen tek tük kurşun atılıyor. Yine bitmez tükenmez bir intizar. 'karşıdan bir kafa görünse de bir kurşun sıksam!' iştiyakı!
…İki düşman arasındaki mesafe muayyen değil; bazen yüz metreyi geçiyor. Ekseriya on, hatta sekiz metreye kadar birbirine yakın siperler var. Geceli gündüzlü bekleyiş iki tarafı usandırıyor; düşmanlık arasında dostluk uyanıyor. Birbiriyle konuşuyorlar. Şeker, sigara atıyorlar; bazen sevgili askerimiz İngilizlerle eğlenmek için bir değneğe kabalak takarak siperden gösteriyor, düşman 'fırsat budur!' diye kurşun yağdırıyor, sonra bizimki değneği de meydana çıkarınca İngilizler budalalıklarını anlıyorlar."
Ömer Seyfettin, Çanakkale Cephesini ziyaret eden sanatçılar heyetinde bulunan ve burada edindiği intibaları hikâyeleştirip yayınlayan hikâyeci yazarımızdır. O günlerde 31 yaşındadır. O, "Çanakkale ile ilgili epik karakterdeki hikâyelerini yazmaya Harbiye Nezareti'nin düzenlediği Çanakkale gezisinden sonra başlar. Bu hikâyeleri Yeni Mecmua 'da "Yeni Kahramanlar" seri başlığı altında yayınlar."
Hakkı Süha Gezgin de Çanakkale Cephesi'ni ziyaret eden heyet arasında yer alır ve o zaman 20 yaşındadır. O da dönüşte cephe intibalarını çeşitli dergi ve gazetelerde neşreder.
"Bütün milletler zaferi kazanan meçhul kahramanları i'zaz (saygı göstermek) ve takdis (kutsamak) için hususi matem günleri, hususi merasim ihsas etmişlerdir. Fakat biz istiklâlimiz için kanlarını veren neferleri, o adsız kahramanları unutur ve onların sefalet içinde dilenmesine lakayt bir seyirci kalırız… Daha dün avuçlarımız kıvılcımlanıncaya kadar alkışladığımız kahramanları türlü nevi sefalet içinde bırakan bu cürüm ve günahımızın azametini (büyüklüğünü) müdrik miyiz?"
Çanakkale'ye giden sanatkârlar heyetinde Hamdullah Suphi Tanrıöver de vardır. Hamdullah Suphi o günlerde 30 yaşındadır. O da Çanakkale'ye dair gözlem ve izlenimlerini "Gördüklerimiz I" başlıklı bir yazı ile İkdam gazetesinde neşreder. "Gördüklerimiz I" yazısı, Hamdullah Suphi'nin Çanakkale Cephesi hakkındaki müşahedelerini milli romantik duyuş tarzıyla aktardığı bir metindir. Çanakkale Cephesi'ndeki Mehmetçiği "Onlar muharebeye yarış ederek gidiyorlardı." diyerek tarif ettikten sonra müşahedelerine şu cümlelerle devam etmiş ve "Alaylar arasında 'Hangimiz daha evvel ateşe gireceğiz?' diye bir iddia başlamış ve bir alay, ötekini geçmişti." demiştir.
Kafilenin İstanbul'a dönüş tarihi 23 Temmuz 1915'tir. Edebiyat Heyetindeki isimler İstanbul'a dönüşlerinde Sabah gazetesinde (24 Temmuz 1915) Hitabe-i Şükran başlığıyla ortak bir beyanname neşrederler. Beyannamenin başında şu ifadelere yer verilir:
"Ey vatanın kurucu ve kurtarıcı kahraman ordusu! Biz, milletin düşünen ve duyan evladları namına size geldik. Alnımızda bir millî gurur, gönlümüzde derin bir minnet ve şükran, beynimizde kuvvetli bir iman ile babalarınızın ölülerini mezarlarında sevinçle titreten, dost ve düşman beş dünyanın bütün halkını şaşkınlıklara düşüren, milletiniz için tarihlerde altın yapraklar hazırlayan kahramanlıklarınızı yakından görmeye geldik."
Beyannamenin sonunda ise orada gördükleri askerlerimizin kahramanlıklarını bütün halka söyleyeceklerini ve son Balkan felaketinde yerlere eğilen başımızı nasıl göklere kaldırdıklarını anlatacaklarını vurguluyorlardı.