Arama
Coğrafya ve astronomi çalışmalarıyla bir Osmanlı denizcisi: Seydi Ali Reis
Tarihe adını yazdıran bir Osmanlı denizcisi olan Seydi Ali Reis, Kanuni döneminde yaşadı. Pek çok deniz savaşına katılan Seydi Ali, Mısır kaptanlığına getirildi; görev için çıktığı Osmanlı topraklarına ancak 3 yıl 7 ay sonunda dönebildi. Hem başından geçen tüm olayları, bulunduğu coğrafyaları ve ziyaret ettiği yerleri kaleme aldı hem de denizcilik, astronomi ve coğrafya alanında kılavuz niteliğinde eserler yazdı. Osmanlı medreselerinde en çok okutulan astronomi eserini hocasının tavsiyesi üzerine Türkçeye çeviren Seydi Ali, kendi eserlerini de Türkçe kaleme almıştı.
Seydi Ali, gerçekleştirdiği başarılarla Kanuni Sultan Süleyman ve Rüstem Paşa'nın ihsan ve iltifatlarına mazhar oldu.
🔷🔷🔷
Seydi Ali'nin Hindistan'da bulunduğu dönemde öldüğü haberi payitahta ulaştığı için Mısır kaptanlığına bir başkası getirilmişti.
Seydi Ali önce Çatalca'da Diyarbekir timar defterdarlığında görevlendirilmiş; ardından 1560 yılında Galata'daki gemi reisliklerinden birine tayin edilmişti.
Seydi Ali, ikinci defa Hint kaptanlığı görevine layık görülse de bu görev, 5 gün sonra Sefer Reis'e verildi.
🔷🔷🔷
Onun yaşadığı olaylar Osmanlı divanında başarısızlıktan çok "talihsizlik" ile özdeşleşti. Donanmayı Basra'dan çıkarma görevinde başarısız olmuş; ancak başına büyük olaylar gelmiş ve uzun bir yolculuk sürecinden geçmişti.
Bu nedenle onun bu yaşadıkları "Başına Seydi Ali halleri geldi" şeklinde deyimleşmiş ve bu tür talihsiz olaylarla karşılaşanlar için kullanılır olmuştu.
Seydi Ali Reis, emekliliğinin ardından 1562 yılındaki vefatına değin, 2 yıl boyunca eser telif etti.
🔷🔷🔷
Âlim ve şair bir kişiliğe sahip olan Seydi Ali'nin Galata'da bulunan konağı, ilim ve şiir yuvası haline gelmiş ve dönemin entelektüellerinin buluşma yeri olmuştu. Konak, günümüze ulaşmamıştır.
Bilim ve sanatla yakından ilgilenmiş, şiir yazmış; astronomi ve coğrafya bilgisini kaleme aldığı eserler bırakmıştır.
Seydi Ali, kaleme aldığı Hulâsatü'l Hey adlı eserini astronomi ve matematik dersleri aldığı hocası Hamdullah bin Şeyh Cemaleddin Efendi'nin tavsiyesi ile yazmıştı.
🔷🔷🔷
Hocası astronomi ve matematik alanında Arapça ve Farsça eserlerin yanı sıra bir de Türkçe eserin bulunması gerekliliğinden bahsetmiş ve Ali Kuşçu'nun kaleme alarak Fatih Sultan Mehmet'e sunmuş olduğu Er-Risâletü'l Fethiyye adlı eseri tavsiye etmişti.
Böylece Seydi Ali, Osmanlı medreselerinde en çok okutulan önemli eserlerden birinin tercümesini gerçekleştirdi.
📌 Ancak Seydi Ali kitabı sadece doğrudan tercüme etmekle kalmamış; Kadızâde ve Kutbüddîn-i Şîrâzî'nin eserlerinden de konu ile ilgili şerhler ilave etmişti. Eser, Kanuni'ye 1548 yılında sunuldu.
Seydi Ali'nin kaleme aldığı Mir'ât-ı Kâinat'ın yazım tarihi tam olarak bilinmese de Delhi'de bulunduğu dönemde Hümayun Şah'ın ısrarı üzerine yazıldığı bilinir.
🔷🔷🔷
Hümayun Şah, usturlap hesabını "hiç değilse bir yıl içinde olabildiğince öğrenmek" istemiş; onun bu ısrarı üzerine Seydi Ali 5 makaleden oluşan Türkçe bir eser kaleme almıştır.
Kitapta, usturlabın yapımı, nasıl kullanılacağı, güneşin yüksekliği ve yıldızların uzaklığı, kıblenin ve öğle vaktinin belirlenmesi, trigonometrik hesaplamalar ve bir nehrin genişliğini ölçebilme gibi konuları detaylarıyla anlatmıştır.