Arama
Devlet yönetme sanatını kaleme alan siyasetnameler
Siyasetnameler, devlet yönetimini, devlet işlerinin nasıl yürütülmesi gerektiğini ve yöneticilerin topluma karşı sorumluluklarını ele alan eserlerdir. Kur'an-ı Kerim ve hadislerde vurgulanan devlet yönetimine dair temel ilkeler, Peygamberimiz ve Hulefa-yi Raşidin devri başta olmak üzere çeşitli dönemlerde gerçekleştirilen uygulamalar, siyasi ve idari mektuplar, sözlü rivayetler bu eserlerin başlıca kaynaklarıdır. Bir hükümdara yönetim konusundaki tavsiyeleri içeren bu eserler, devlet idaresinde siyaset sanatının ve ahlakının önemini vurgulamıştır. Devlet yönetme sanatını kaleme alan siyasetnamelerin tarihini derledik.
Osmanlılar döneminde telif edilen ilk siyasetname 1401'de tamamlanan Kenzü'l-küberâ ve mehekkü'l-ulemâ'dır. Kitabın müellifi Şeyhoğlu Mustafa, Germiyan ve Osmanlı saraylarında bulunmuş, eserini Osmanlı sarayında bulunan Paşa Ağa bin Hoca Paşa adına kaleme almıştır. Eserin ilk iki bölümünde hükümdarlara, sonraki bölümlerde vezir, kalem ehli ve nâibler, müftü, kadı ve vâiz gibi görevlilere yönelik gözlemler, eleştiriler ve öneriler yer alır.
Geniş bir devlet tecrübesine dayanan eser dört bab halinde düzenlenmiştir. Padişahların ve meliklerin sahip olmaları gereken vasıfları, kime karşı nasıl davranacakları, vezirlerin, nâiblerin, kalem ehlinin yapması gereken işler ve özellikleri, ulemânın önemi ve görevleri eserde anlatılır.
Osmanlı siyasî literatüründe siyasetname geleneğinin yöntemlerini kullanarak kendine özgü bir karakter kazanan türün öncüsü, Kanuni Sultan Süleyman döneminin devlet adamlarından Lutfi Paşa'nın Âsafnâme adlı eseridir.
Yazarın tamamen kendi tecrübelerine dayanan bu eser Osmanlı siyasetname anlayışının pratiğini göstermesi açısından dikkat çekicidir. Âlî Mustafa Efendi'nin Nushatü's-selâtîn adlı eseri ise aynı çerçevede, fakat daha teorik bir alt yapıya sahiptir. Bu eserlerde doğrudan güncel gözlemlerle ve önerilerle Osmanlı kurumlarının düzenlenmesi konusu öne çıkarılmıştır.
Siyasetnameler ve bu türe giren eserler Osmanlı siyasal düşüncesi ve hayatı açısından olduğu kadar ekonomik ve sosyal yapı, hukuk, tarih araştırmaları açısından da birinci derecede kaynak özelliğine sahiptir.
Devletin içinde bulunduğu durumun eleştirilmesi, ilkelerden sapmalar, adaletin ihlâli, kurumların aksaklıkları, yöneticilerin sorumluluk ve yetkilerinde dengenin sağlanması, rüşvetin önlenmesi, liyakatin önemi, sosyal yapının sarsılması, ordunun bozulması, erdemli yönetim ilkeleri, yöneticilerin nitelikleri, uyulması gereken kurallar gibi meseleler bu eserlerde ele alınan ortak konuları oluşturur.