Arama
Dört mezhep fıkhının okutulduğu medrese: Müstansıriyye
Medreseler, İslam uygarlığında yükseköğrenimin gerçekleştirildiği en önemli kurumlardır. İslami ilimlerin yanı sıra fenni bilimlerin de öğreniminin sağlandığı medreseler, tarihin en büyük âlimlerine ev sahipliği yapmışlardır. 13. yüzyılda Bağdat'ta inşa edilen Müstansıriyye Medresesi, İslam uygarlığında inşa edilen en büyük medrese olarak bilinir. Kur'an, hadis, fıkıh gibi alanların yanı sıra tıp eğitiminin de verildiği bu medrese, dört farklı mezhebin fıkıh anlayışına göre müfredat belirlemiştir.
Müstansıriyye Medresesi, mimari açıdan kendine has özellikler taşır; planı ve ihtişamı ile İslam mimarisinin en seçkin örneklerinden biri kabul edilir.
🔸 Medrese, sarayın malî işlerine bakan vezir Müeyyedüddin İbnü'l-Alkamî gözetiminde inşa edilmiştir.
🔸 Dört mezhebin her biri için bölümlerin yer aldığı yapı, dikdörtgen planlıdır ve tuğladan inşa edilmiş eyvanlar, odalar ve koridorlarla çevrelenmiştir.
🔸 İç avlunun ortasına suyu yer altı kanalları ile Dicle'den getirilen bir havuz yapılmış; bu su aynı zamanda farklı bir kanalla medresenin arkasında bulunan çarşıya ulaştırılmıştır.
🔸 Dicle nehrinin zaman zaman taşması nedeniyle medresenin zarar görmemesi için nehrin bu kısmına bir set yapılmıştır.
Medrese binasının kuzeye bakan kısmının ortasında büyük bir taç kapı vardır ve bezemelerle süslü iç içe pervazlardan meydana gelen kemerin içinde kabartma kitabe yer alır.
🔸 Bu kitabede, ince işlemelerin arasında on satırlık sülüs yazı ile medresenin inşa nedeni, banisinin adı ve onun için dua bulunur.
🔸 Girişin tam karşısında mescid olarak planlanmış; alt katta kıbleye göre mescidin sağındaki bölüm Şafiilere, solundaki bölüm Hanefilere tahsis edilmişti.
🔸 Taç kapıdan girildiğinde sağdaki bölüm Hanbelilere, Hanefilerin karşısına düşen soldaki bölüm ise Maliki mezhebi mensuplarına ayrılmıştı.
🔸 Dikdörtgen avlunun dar kenarlarının ortalarında yer alan eyvanlardan doğudaki Hanefilere, batıdaki Şafiilere aitti.
* Eyvan: Üstü çoğunlukla örtülü; üç tarafı kapalı, bir tarafı tamamen açık mimari birimdir.
Her katta 39 küçük oda, orta büyüklükte birkaç oda ile çatısında ışık ve hava için penceresi olan yüksek tavanlı 12 büyük oda bulunmaktaydı.
🔸 Öğrencilerin ikameti için yapılmış olan odaların kapıları, revak şeklindeki koridora açılırdı.
🔸 Medresenin doğu bölümünde Hanefilere tahsis edilen eyvanın arka kısmında dershane, kütüphane ve medrese idaresinin bulunduğu büyük salonlar mevcuttu.
🔸 Bu bölümde ayrıca Halife Müstansır-Billâh'ın dersleri takip etmek istediğinde girdiği, binanın doğu duvarı dışından açılmış küçük bir kapı vardı.
Hanbelî ve Maliki mezheplerine tahsis edilen köşelerde derslikler dışında Şafii bölümünün köşesinde yer alan büyük odalarda hadis eğitiminin verildiği tahmin edilmektedir.
🔸 Yanlarında ise daha küçük yaşta öğrencilerin ders gördüğü ve kıraat sesli yapıldığı için diğer iki eyvanın aksine avluya değil dışa bakan dârülkurra bulunmaktadır.
🔸 Medrese gürültüye, soğuk ve sıcağa karşı 2 metreyi aşan dış duvarlarla çevrilmiştir.
🔸 Eyvanların tonozlu tavanları küçüklü büyüklü yıldız ve bitki motifleriyle bezenmiştir.
🔸 Binanın dış duvarında kabartma geometrik motiflerin bir dekor oluşturduğu tuğlalar kullanılmıştır.
🔸 Dış cephede özellikle Dicle nehrine bakan kısımda büyük kuşak halinde yazılar bulunur.
🔸 Bunların önemli bir kısmı Sultan Abdülaziz zamanında 1865'te yenilenmiştir.
🔸 İnce bir işçilikle sanatkârane geometrik ve bitkisel motiflerle bezenen duvarlar, kapı ve pencere pervazları göz alıcı güzelliktedir ve süslemelerde kireç ya da sıva kullanılmamıştır.
Müstansıriyye medresesinde, hadis eğitiminin verildiği darülhadis, Kur'an-ı Kerim ve kıraat öğretilen, hâfız yetiştirilen dârülkurra ve kütüphane bulunuyordu.
🔸 Bununla beraber tıp eğitimi verilen dârüttıb, medrese yakınında yapılan ayrı bir eyvanda bulunuyordu.
🔸 Tarihçi ve muhaddis İbnü'l Fuvatî, bu eyvanın 1235'te tamamlandığını, burada bir hekimin öğrencileriyle oturup tıp ilmiyle meşgul olduğunu ve hastaları muayene ettiğini yazmıştır. Buradaki duvarda bulunan su saati hakkında da bilgi vermiştir.
🔸 Vakıf defterlerinde hastalar için ilaç teminiyle ilgili yazıdan, medresede bir eczanenin bulunduğu da anlaşılmıştır.
🔸 Bunların dışında medrese bünyesinde bir hamam da yapılmış ancak yeri ve yapısı hakkında bilgi verilmemiştir.