Arama
Dünyada bir ilki gerçekleştiren Osmanlı fabrikası; Zeytinburnu Demir Çelik Fabrikası
Osmanlı sanayileşme tarihinde çok önemli bir yere sahip olan Zeytinburnu Demir Çelik Fabrikası, birçok yeni teknolojinin ilk defa kullanıldığı kuruluşlardan biriydi. Dünyada bir ilk olan seri atışlı havan topunun ilk kez üretildiği bu fabrika, o dönem en büyük Osmanlı yatırımlarından biri olarak kabul edildi. Yerli ve yabancı birçok meraklı tarafından ziyaret edilen bu kuruluşun serüvenini sizlerle buluşturuyoruz.
Fabrikanın kuruluşuna, 1827 yılında Tüfekhane-i Âmire'de tüfek namlularını delmek için bir torna tezgahı geliştiren ve barutcubaşı unvanını alan Ohannes Dadyan önayak oldu.
İstanbul Bakırköy Baruthanesi Müdürü Ohannes Dadyan demir çelik sanayisini araştırmak üzere görevlendirildi. Baruthanedeki tecrübeleri göz önüne alınan Dadyan, konuyu yerinde araştırmak üzere 1835'te Avrupa'ya gönderildi.
Fransa ve İngiltere'de yaptığı gözlemler ona çok şey kattı ve dönüşünde baruthane için çok önemli olan demir çelik fabrikasının kurulması önerisini padişaha sundu. Fabrikanın Dadyan danışmanlığında kurulmasına karar verildi.
Öncelikle bir danışma kurulu toplandı ve İngiltere'nin tecrübelerinden istifade edilmesine karar verildi. Yapılan çeşitli görüşmelerden sonra Manchesterlı uzman bir müteahhitle anlaşıldı. Fabrikanın yapım masraflarını ise kendisine sonradan ödemesi karşılığında Reşid Paşa üstlendi.
1843 yılında inşasında başlanan fabrika, 1846- 1847 yıllarında en önemli bölümünü teşkil eden izabe (eritme) fırını faaliyete geçecek şekilde bitirildi.
Böylece bir yandan yapımı, diğer yandan üretimi sürdü. Hatta fabrika kendi bünyesinde bulunan çilingirhane, haddehane gibi bölümlerin ihtiyaç duyduğu parçaları da üretildi.
1847 yılında yapımı biten büyük ocağın faaliyete geçmesiyle birlikte usta, memur ve ameleden müteşekkil elliden fazla kişi fabrikada işbaşı yaptı. 1850 yılı başlarında ise çalışan sayısı dört yüzü buldu. Çalışanların bir kısmını ise Avrupalı ustalar oluşturdu. O dönem en büyük Osmanlı yatırımlarından biri olarak kabul edilen ve "Osmanlı'nın Manchester'ı" diye anılan fabrika, yerli ve yabancı birçok kişi tarafından ziyaret edildi.
Fabrikanın bu ilk yıllarında fabrika bacalarından biri çalışan işçilerin üzerine düştü. Bir grup işçi bu kazadan hayatını kaybederken, bir kısmı da yaralandı. Padişah tarafından kaza mağdurlarına 30.000 kuruş verildi.
O yıllarda fabrika çilingirhane, yüksek fırın, haddehane, tesviyehane, demirhane, dökümhane, buhur makineleri, modelhane, dinkhane, mancınık, üç adet baca, fabrika yönetim binası, bir iskelet ve bir vinçten müteşekkildi.
Tesis 3.000 işçi kapasiteli olarak tasarlanmış ancak hiçbir zaman bu kapasiteye ulaşamadı. Ayrıca fabrikada top, kılıç, süngü gibi savaş aletlerinden başka çelik yay, çift pulluğu, bağ-bahçe aletleri, koşum takımları gibi pek çok ürün de üretildi. Ayrıca İstanbul'un sokaklarının asılacağı özel direkler de bu tesiste yapıldı.